0 Wstęp
Projektowanie systemowe (systemic design) to wieloaspektowe i interdyscyplinarne podejście do złożonych zagadnień i problemów – dynamicznych i zmiennych – które nie dają się jasno zidentyfikować i określić. Projektowanie systemowe łączy myślenie systemowe (systems thinking) z typowym dla dizajnu ujęciem problemów uwzględniającym różnorodne, często sprzeczne punkty widzenia interesariuszy. Dizajn stawia w centrum zainteresowania społeczne aspekty sytuacji problemowej w możliwie szerokim kontekście, w odróżnieniu od zawężonych podejść o ściśle technicznym czy optymalizacyjnym charakterze.
Podejście systemowe bierze pod uwagę wielokierunkowość interakcji w systemie. Brak linearności, usieciowienie powiązań, w dużej mierze odpowiada za cechy emergentne systemu, wynikające z relacji, a nie z sumy właściwości elementów składowych. Owo pozorne nieuporządkowanie i płynność, charakterystyczne dla kompleksowych systemów, projektowanie systemowe stara się wykorzystać i włączyć w sam proces projektowania, inicjując ewolucyjne zmiany w systemie.
Częstym problemem podnoszonym przez badaczy i badaczki związane z projektowaniem systemowym jest zauważalny wśród dizajnerów i dizajnerki brak umiejętności dostrzegania, opisywania i wyodrębnienia systemów, które mogą być trudne w zrozumieniu jako większe całości (bywają rozległe w przestrzeni i w czasie). Jako przykłady mogą posłużyć wyzwania związane z zapobieganiem zmianom klimatu, walką z epidemiami, poprawą jakości edukacji i służby zdrowia czy przeciwdziałaniem konfliktom zbrojnym i kryzysom uchodźczym. Niepewność co do zakresu i adekwatności proponowanych rozwiązań w złożonych systemach nie pozwala na przewidzenie długofalowych efektów interwencji projektowych. Nie można uzyskać powtarzalności rozwiązań. Nie dość, że każda sytuacja problemowa jest unikalnym konglomeratem czynników składowych i wymaga nowatorskiego podejścia, to rozwiązania, które zdają się funkcjonować w określonym kontekście, generują nowe problemy w innym ujęciu.
Wieloaspektowa natura systemowego podejścia do projektowania wymaga od dizajnerów i dizajnerek dużo szerszego spojrzenia i wzięcia pod uwagę znacznie większej ilości zmiennych niż w przypadku projektowania pojedynczych produktów czy usług.
Promowanie systemowej perspektywy wymaga odpowiednich narzędzi. O budowaniu przyszłości w systemach pisze Juan de la Rosa, podkreślając rolę, jaką w procesie projektowania partycypacyjnego scenariusze skupiające się nie tyle na projektowanych artefaktach, ile na uzgadnianiu przez interesariuszy zakresu preferowanych zmian i transformacji, jakie interwencja projektowa ma wspierać.
Paweł Mikołajczyk pokazuje, jak zrozumieć i wykorzystać myślenie systemowe jako kluczowy element projektowania dla zrównoważonego biznesu. Artykuł przybliża podstawowe pojęcia i najważniejsze narzędzia.
Milena Radzikowska i Stan Ruecker dekonstruują powszechnie stosowany model procesu projektowego i proponują alternatywne warianty jego wizualizacji, które obrazują rozszerzony zakres zagadnień teoretycznych i systemowych aspektów procesu projektowego.
Systemy informacji wizualnej towarzyszą nam na co dzień, ułatwiając orientację i nawigowanie w przestrzeni. Anna Kmita i Agnieszka Nawrocka przybliżają ich specyfikę.
Innym przykładem systemu jest służba zdrowia. Kamil Kamysz, bazując na własnych doświadczeniach, przedstawia proces projektowania złożonego systemu usług medycznych uwzględniającego lokalną specyfikę Szwajcarii i potrzeby wielu interesariuszy.
Prezentujemy też interesującą perspektywę walki z systemowo budowanymi nierównościami – w tym wypadku genderowymi – w świecie wirtualnym. Chiara Del Gaudio i Ona Bantjes-Ràfols pokazują, jak projektowanie gier komputerowych może wspierać kreatywną eksplorację tożsamości płciowej i przyczyniać się do zmiany dominującego dyskursu w tym obszarze.
Jesteśmy świadomi, że w bieżącym numerze ledwie dotykamy tematu dizajnu systemowego, ale mamy nadzieję, że dla wielu osób będzie to dobry wstęp i zachęta do myślenia o projektowaniu w tych kategoriach.
Piotr Michura, redaktor prowadzący numeru
—
okładka: Maja Starakiewicz, maja.starakiewicz.pl