0 Wstęp

Mogą sugerować inne rozwiązania niż te, które bazują jedynie na wyobraźni twórców. Zwykle ten sposób działania, nazywany projektowaniem partycypacyjnym, pozwala odbiorcom na współuczestniczenie w procesie powstawania rozwiązań. Ta metoda znajduje coraz częściej zastosowanie w rozwiązaniach finansowanych przez podatników, takich jak budynki użyteczności publicznej, przestrzeń miejska czy urbanistyka. Sprawdza się ona również jako wspomaganie projektowania produktów czy usług. Rynek jest coraz bardziej nasycony i producenci poszukują produktów coraz lepiej zaspokajających także wyszukane potrzeby klientów. Perspektywa użytkownika może stać się cenną inspiracją, ale równie ważne mogą okazać się wiedza i doświadczenia osób z różnych, nawet odległych specjalności.

O warsztatach badawczo-projektowych napisali praktycy – Katarzyna Wala i Marcin Maciejewski (Na pograniczu danych, kreacji i decyzji projektowych. Wprowadzenie do warsztatów badawczo-projektowych) oraz Joanna Rutkowska i Iga Mościchowska (Warsztaty ideacyjne online), które przyjrzały się coraz bardziej obiecującej formie prowadzenia ich zdalnie.

Nieco inaczej widzą rolę warsztatów projektowych niektórzy projektanci i pedagodzy dizajnu. Edukacyjna rola warsztatów ma swoje korzenie w XIX wieku, gdy zwrócono uwagę na pracę ręczną, widząc w niej nie tyle nabywanie umiejętności rzemieślniczych, ile wspomaganie rozwoju psychofizycznego. Anna Szwaja w tekście Slojd, czyli nauka zręczności. O rzemiośle i wartości pracy ręcznej zwraca uwagę na współczesny kryzys pracy manualnej, również wśród projektantów. Jej autorski program edukacyjny, na przekór ekspansji światów wirtualnych, proponuje powrót do korzeni, znajdując w pracy ręcznej wartości takie jak poznanie tworzywa, zrozumienie własnej kultury materialnej, a przede wszystkim „uruchomienie pomostów między okiem, myślą i ręką”. Paweł Jasiewicz w artykule Przekraczanie granic w warsztacie. Spojrzenie projektanta przygląda się działaniom kilku twórców znajdujących w ręcznej pracy motor innowacji. „Przekraczanie granicy”, jak to nazywa, jest możliwe za sprawą samej technologii, materiału czy podejścia do procesu twórczego. Widać to w dziełach artystycznych i projektowych powstałych w czasach odległych, widać to w działaniach współczesnych.

Mówiąc o warsztatach w historycznym ujęciu – w tym kontekście najczęściej projektowo-rzemieślniczych – trzeba odnieść się do XIX wieku, gdy w czasach rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii toczyła się dyskusja dotyczącą braku dbałości o jakość wyrobów przemysłowych. Skrzydło konserwatywne dążyło do powrotu do produkcji rzemieślniczej, w opozycji do zwolenników reformy systemu kształcenia projektantów. Efektem tej debaty był swoisty renesans warsztatów rękodzielniczych, ale również zmiana w systemie edukacyjnym i, co najważniejsze, rozbudzenie powszechnej świadomości potrzeby projektowania wzorów przemysłowych. Więcej na ten temat w artykule Irmy Koziny Rękodzielnik kontra projektant przemysłowy. Gildie i warsztaty z przełomu wieków XIX i XX jako argument w debacie o nowoczesny dizajn.

Na polskim gruncie konieczne do odnotowania są trzy organizacje skupiające artystów projektantów i rzemieślników – Stowarzyszenie Warsztaty Krakowskie – o których napisała Maria Dziedzic, Spółdzielnia Artystów „Ład” – opisana w tekście Tomasza Mikołajczaka Ładowski warsztat pracy na przykładzie twórczości Olgierda Szlekysa i Władysława Winczego, i warsztaty działające w latach 50. i 60. w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, które przybliżyła Katarzyna Rzehak w artykule Ludowość dla przemysłu. Organizacje te działały w różnych okresach XX wieku i choć miały odmienne cele, funkcjonowały w różnych systemach ekonomicznych i społecznych, to właśnie one ukształtowały kulturę materialną naszego kraju, tworząc podwaliny współczesnego wzornictwa.

Czesława Frejlich