Projektowanie systemów. Case Study projektu Startdog

Startdog to projekt koncepcyjny systemu, który powstał w odpowiedzi na zaobserwowany problem związany z pozyskiwaniem psów asystujących w Polsce.

Psy asystujące codziennie pomagają wielu osobom posiadającym różnego rodzaju niepełnosprawności i traumy. Poprzez swoją obecność oraz wsparcie w wykonywaniu codziennych czynności, stają się najlepszymi pomocnikami w drodze do pełniejszego i – często pierwszy raz – niezależnego życia.

Pomimo wszechobecnej technologii, środowisko psów asystujących od 35 lat¹ rozwija się prężnie. Wszystko za sprawą relacji opartej na przywiązaniu, która wytwarza się pomiędzy członkami tego zespołu, a której efekty dalece wykraczają poza zwykłe wsparcie w codziennych czynnościach².

Psy, aby móc pomagać osobom z niepełnosprawnościami, muszą przejść specjalistyczne szkolenia konieczne do przygotowania ich na współpracę z przyszłym właścicielem. To szkolenie warunkuje odpowiednie przygotowanie psa do wsparcia człowieka w przezwyciężaniu codziennych trudności. Niestety osoba z niepełnosprawnością nie jest przygotowywana na tę zmianę w równym stopniu. Ścieżka pozyskania czworonożnego przyjaciela jest skomplikowana oraz niekompletna.

Problemy na drodze pozyskania psa asystującego pojawiają się już na samym początku. Osoby z niepełnosprawnościami często nie mają wiedzy o możliwości ubiegania się o specjalistycznie wyszkolonego psa, co wynika z braku odpowiedniej komunikacji i promocji takich rozwiązań wśród ich społeczności. Brak rzetelnego źródła informacji oraz bazy społeczności skupionej wokół psów asystujących dodatkowo utrudnia pozyskanie niezbędnej wiedzy, pozwalającej na świadome podjęcie szkolenia oraz merytoryczną selekcję i wybór odpowiedniej jednostki szkolącej. Podejmowane z mglistą wiedzą szkolenie wpływa na samopoczucie osoby w procesie oraz jego efektywność. Nieznajomość procesu, potęgowana brakiem oparcia w społeczności posiadającej już psy asystujące, przekłada się na brak poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad procesem. Efektem są nie tylko negatywne wspomnienia z procesu szkolenia, ale i niepełne przygotowanie na wyzwania związane z samodzielną już współpracą z psem asystującym.

Po wykonaniu szeregu prac analitycznych oraz wywiadów z ekspertami, postawiłam trzy główne cele dla nowego systemu:

• dostarczanie rzetelnej wiedzy na temat psów asystujących, zarówno osobom z niepełnosprawnościami, jak i społeczeństwu,
• budowanie poczucia bezpieczeństwa osoby z niepełnosprawnością w procesie pozyskiwania psa asystującego,
• budowanie wzajemnie wspierającej się społeczności skupionej wokół psów asystujących.

W trakcie prac badawczych przeprowadziłam wieloaspektową analizę, która umożliwiła mi zebranie bazy wartościowych obserwacji definiujących kontekst niezbędny do dalszej pracy.

Rozpoczęłam od analizy porównawczej procesu pozyskiwania psa asystującego i pokrewnego obszaru psów służbowych (pracujących na rzecz konkretnych instytucji). Porównanie to pokazało mi, jak istotny dla nowicjusza jest stały kontakt z ekspertem oraz wsparcie i wiedza jednostki szkolącej oraz osób posiadających już specjalistycznie wyszkolone psy. Pozyskana od społeczności wiedza usprawniała przebieg szkolenia oraz zapewniała opiekę nowicjuszowi w samodzielnej współpracy z psem.

Kolejnym etapem w analizie było prześledzenie kamieni milowych w historii wykorzystania psów asystujących. Obserwacja ta pokazała, że obszar szkolenia psów asystujących jest u szczytu swojego rozwoju. Poszukiwanie rozwiązań nie tylko długotrwałych, ale przede wszystkim takich, które mogłyby ewoluować w czasie, stało się więc kluczowe w systemie.

Istotnym aspektem analizy było prześledzenie badań naukowych na temat relacji wytwarzającej się pomiędzy członkami zespołu i płynących z niej korzyści. Pokazała ona, jak delikatny emocjonalnie jest to obszar, wskazując konieczność postawienia nacisku na zapewnienie odpowiednich emocji i przestrzeni do budowania relacji w całym systemie.

Ostatnim etapem analizy było prześledzenie krok po kroku procesu pozyskiwania psów asystujących w Polsce, a następnie odniesienie go do procesów prowadzonych w innych krajach. Rozmowy z interesariuszami oraz analiza desktopowa pozwoliła mi nakreślić proces dla każdej z siedmiu specjalizacji psów asystujących, a także zmapować na nim momenty bólu dla głównego odbiorcy usługi – osoby z niepełnosprawnością.

Zdefiniowanie głównego odbiorcy
Mając świadomość obecności w procesie zróżnicowanych interesariuszy, z różnorodnymi niepełnosprawnościami, postanowiłam stworzyć profile użytkowników. Pozwoliły mi one pogrupować interesariuszy wedle zakresu posiadanych barier wynikających z ich niepełnosprawności. Tak, aby uwzględnić jak wiele odmiennych elementów usługi musi się pojawić, by sprostać oczekiwaniom zróżnicowanych odbiorców.

Odnalezienie optymalnej ścieżki
Celem projektu było odnalezienie optymalnej ścieżki przejścia przez proces pozyskiwania psa asystującego, która mogłaby być w przyszłości bazą aplikowaną (jedynie z drobnymi zmianami lub usprawnieniami) na szkolenie osób ze zróżnicowanymi niepełnosprawnościami.

W kolejny etapie poszukiwań skupiłam się więc bezpośrednio na sytuacji głównego interesariusza w procesie. Zależało mi na skonstruowaniu procesu na nowo tak, aby był jak najbardziej logiczny i przejrzysty. Abym mogła w odpowiedni sposób zaprojektować „modelowy” proces, konieczne były konsultacje z potencjalnym użytkownikiem. Tak więc kolejne etapy szczególnie wnikliwie konsultowałam z Jackiem Piotrowskim – byłym prezesem fundacji, trenerem i posiadaczem psa przewodnika o imieniu Kodi.

Tworzyłam kolejne modele ścieżek użytkownika. Procesy złożone z kolorowych karteczek zamieniałam w opracowane wektorowo wersje, czyszczące obraz podjętych decyzji, tylko po to, by zrobić przestrzeń na kolejne poprawki. Stała zmiana perspektywy ze szczegółu do ogółu była natomiast konieczna, abym utrzymała logikę wszystkich powiązań. Wszystko po to, aby skonstruować rozwiązanie, które w najbardziej optymalny sposób dostarczy potrzebną wiedzę osobie niepełnosprawnej na konkretnych etapach procesu ubiegania się o psa asystującego.

Operator
Modelowa ścieżka użytkownika została ogólnie zarysowana, jednak, abym mogła rozwinąć ją w bardziej szczegółowy sposób, musiałam zdefiniować zakres działania operatora usługi oraz przede wszystkim docelowej przestrzeni, w jakiej miałaby działać. Początkowo koncepcja projektowa była rozwijana z myślą o całkiem nowej fundacji. Nowej, wprowadzającej dobre praktyki oraz mogącej wprowadzić zmiany w środowisku polskich fundacji poprzez pojawienie się konkurencyjnej jednostki szkolącej. To idealistyczne podejście pozwoliło mi stworzyć kilka modeli funkcjonowania fundacji, a tym samym pogrupować ścieżkę użytkownika na etapy i określić przestrzenie i zakresy, w jakich każdy z etapów miałby się odbywać.

Następnie nadszedł etap weryfikacji koncepcji pod kątem adekwatności oraz potencjału wdrożeniowego przy uwzględnieniu obecnej sytuacji w Polsce. Zaprojektowałam więc rozwiązanie będące narzędziem do usprawniania procesu szkolenia psów asystujących. Ważne dla mnie było, aby poszczególne jego elementy nie były silnie zależne od siebie, pozwalając wdrażać je ze zróżnicowanym tempem, w zależności od posiadanych przez daną fundację zasobów, chęci czy przekonań co do proponowanych rozwiązań. Moje myślenie opierało się na przekonaniu, że część z zaproponowanych rozwiązań, może się również rozwijać i udoskonalać z czasem. Natomiast, aby nie warunkować wprowadzania usprawnień w procesie tylko chęciami fundacji, wprowadziłam wersję narzędzia, dedykowaną zarówno osobom z niepełnosprawnościami, jak i fundacjom, umożliwiając różne sposoby wpływania na proces pozyskiwania psa w Polsce.

Efektem całego procesu projektowego stał się projekt koncepcyjny systemu Startdog, w którym Startdog jest zarówno usługodawcą oraz producentem produktów specjalistycznych i materiałów informacyjnych. Celem systemu jest dostarczenie kompleksowo zaprojektowanych usług i materiałów usprawniających proces pozyskania psa asystującego na różnych poziomach oraz poprzez działanie różnych interesariuszy w procesie. Jego podstawą stała się nowa, modelowa ścieżka osoby z niepełnosprawnością, a wszystkie zaprojektowane w systemie usługi i produkty zapewniają jej wielowymiarowe wsparcie, umożliwiając stopniowe wdrażanie. Zaprojektowana ścieżka pozwala osobie z niepełnosprawnością przejść szkolenie sprawnie, świadomie i pozytywnie, dostarczając jej na każdym etapie niezbędną wiedzę oraz sieć kontaktów, które usprawnią przyszłą samodzielną współpracę z psem asystującym. Jej wdrożenie jest możliwe dzięki platformie komunikacyjno-informacyjnej, która dostarcza wskazówki oraz opracowane materiały, umożliwiając wprowadzanie zmian w obecnie praktykowanych procesach szkoleń w Polsce. Platforma komunikacyjna posiada strefę dla fundacji oraz dla osób z niepełnosprawnością. W ramach obu tych stref udostępnione są odpowiednie materiały, które pozwalają interesariuszom niezależnie od siebie wpływać na procesy pozyskiwania psów, udoskonalać je oraz zwiększać świadomość społeczności.

Ideę projektowania systemowego w precyzyjny sposób obrazuje przypowieść (pojawiająca się m.in. w tekstach buddyjskich i hinduistycznych) o niewidomych mężczyznach i słoniu. Jej przesłanie w kontekście projektowania odpowiednio spuentowała Ellen MacArthur: „The lesson is simple: to understand something properly, the parts must be understood in relation to the whole. (…) The key, therefore, to real understanding is understanding relationships”³.

Dlatego zarysowana struktura systemu Startdog posiada elementy zaprojektowane w różnych zakresach, na bazie zróżnicowanych relacji pomiędzy wieloma interesariuszami.

W projekcie zostali uwzględnieni główni, powiązani i zewnętrzni interesariusze, ich obszary interakcji oraz przepływy korzyści wynikające z zachodzących w nich relacji. Zatem poza osobami z niepełnosprawnościami oraz fundacjami, w systemie zostali uwzględnieni m.in. sponsorzy, wolontariusze oraz inni. Część systemu zaprezentowana jest na powyższym schemacie.

Jako jednostki odpowiadające bezpośrednio za poziom wyszkolenia zarówno psów jak i osób z niepełnosprawnościami, fundacje zachęcane są przez Startdog do usprawniania swojej usługi szkolenia oraz rozszerzenia jej o dodatkowe etapy. Poprzez rejestrację w społeczności Startdog fundacja ma dostęp do wszystkich opracowanych usprawnień, ich specyfikacji, prezentacji zróżnicowanych poziomów wdrażania oraz materiałów, które ułatwiają ich urzeczywistnienie. Startdog zachęca jednostki szkolące nie tylko do usprawniania posiadanego już procesu, w trosce o dobro przyszłego zespołu, ale również wprowadzenie nowego etapu poprzedzającego rozpoczęcie szkolenia z kandydatami: etapu warsztatów.

Jakie są korzyści?

• Startdog jest nie tylko źródłem informacji, ale również platformą do wymiany doświadczeń.
• Członkostwo zapewnia promocję oraz zwiększa zasięg fundacji poprzez bycie częścią krajowego źródła informacji.
• Podniesienie jakości usługi szkolenia, która bezpośrednio będzie przekładać się na zadowolenie klientów oraz ich powrót do fundacji i polecenia.
• Gotowe usprawnienia i materiały, które udostępnione są na darmowej licencji.
• Dostęp do wspólnej bazy wolontariuszy i sponsorów chcących sfinansować szkolenie.
• Możliwość modyfikowania proponowanych usprawnień, a tym samym zachowanie stałego rozwoju.
• Startdog nie ingeruje w metodykę samego szkolenia psa czy treningu z osobą z niepełnosprawnością, usprawnia jedynie procesy wokół – dzięki temu fundacja zachowuje autorską metodykę, która buduje jej przewagę i odmienność na rynku.
• Rozszerzenie etapów przygotowań kandydatów zmniejszy ilość komplikacji w trakcie szkolenia oraz pozwoli na szybsze i efektywniejsze ich przeprowadzenie.
• Gotowe projekty oznaczeń dla psów w szkoleniu z miejscem na umieszczenie nazwy fundacji zwiększą ich widoczność w społeczeństwie przekładając się na zwiększone zainteresowanie sponsorów i wolontariuszy.

Dla fundacji zostały zaprojektowane materiały takie jak:

• Skrypt warsztatów
• Schematy tworzenia materiałów pozwalających na organizację i promocję wydarzenia
• Skrypt weryfikacji i test wiedzy dla kandydata
• Schematy dostarczania odpowiednich informacji w odpowiednim momencie dla kandydata w celu zapewnienia pozytywnego doświadczenia w usłudze

W projekcie najważniejszym odbiorcą, na którego dobro kładziony był największy nacisk, jest osoba z niepełnosprawnością. Nowy proces pozyskania psa asystującego został podzielony na trzy obszary, w ramach których zostały zaprojektowane ścieżki aktywności głównego interesariusza i powiązanych. Prezentowana ścieżka jest więc wersją modelową z wszystkimi wprowadzonymi usprawnieniami.

1. Obszar platformy komunikacyjno-informacyjnej – pierwszy etap w drodze po czworonożnego przyjaciela. Poprzez rejestrację w społeczności Startdog kandydat ma dostęp do rzetelnych informacji oraz materiałów edukacyjnych pozwalających na przygotowanie się do podjęcia szkolenia w fundacji oraz zdobycie wiedzy potrzebnej do efektywnej współpracy. Dzięki swojemu otwartemu charakterowi platforma jest również narzędziem do stałego budowania bazy wartościowych informacji oraz wzajemnie wspierającej się społeczności.
2. Warsztaty – drugi, nowy etap w procesie, będący miejscem gdzie nowicjusze mogą pozyskać niezbędne informacje, a zespoły i eksperci otrzymują miejsce do spotkań, dyskusji i treningów. Oprócz możliwości zdobycia wiedzy, nowicjusz od razu ma możliwość budowania relacji, które w przyszłości pomogą mu 
w nowych sytuacjach życiowych.
3. Szkolenie – etap podjęcia współpracy z konkretną fundacją. Mając zbudowaną bazę informacji i kontaktów w społeczności, nowicjusz ma większą wiedzę o procesie szkolenia, jego przebiegu i spodziewanych rezultatach. Dodatkowo, jeśli fundacja wprowadzi proponowane przez Startdog usprawnienia, nowicjusz zostanie odpowiednio zweryfikowany i otrzyma m.in. opiekuna, który wprowadzi go do lokalnej społeczności.

Jakie są korzyści?

• Stały dostęp do informacji, ogląd na ilość aktywnych fundacji oraz ich metodyk.
• Możliwość dokumentowania doświadczeń będących bazą informacji dla kolejnych nowicjuszy.
• Miejsce do budowania wspierającej się społeczności.
• Możliwość otrzymania statusu eksperta w ramach platformy Startdog oraz współpracy z fundacjami w roli opiekunów nowicjuszy.
• Płynne wejście w społeczność skupioną wokół psów asystujących.
• Cykliczne spotkania z społecznością i trenerami pozwalające na korektę szkoleniową, nawet już samodzielnego zespołu.
• Baza materiałów edukacyjnych pozwalających na ustrukturyzowaną edukację.
• Świadomy wybór jednostki szkolącej na podstawie rzetelnych informacji.
• Świadomość prawidłowego przebiegu procesu szkolenia zwiększająca efektywność szkolenia.
• Opieka podczas szkolenia, a także pozostanie w okresie ochronnym po jego zakończeniu.
• Poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad procesem.
• Budowanie, od momentu szkolenia, odpowiedniej widoczności psów asystujących w społeczeństwie, przekładającej się na wzrost świadomości.

Dla osoby z niepełnosprawnością zostały zaprojektowane materiały takie jak:

• Karty do nauki w wersji premium i basic przygotowane w formie dostosowanej do różnych niepełnosprawności (wersje cyfrowe i możliwe do druku).
• Oznaczenia na uprząż dla psów asystujących możliwe do wykonania w różnych technikach (płaskie, przestrzenne).
• Pakiety informacji odpowiadające na podstawowe pytania związane ze szkoleniem oraz pozwalające śledzić postępy własnego szkolenia z wizją kolejnych jego etapów (wersje cyfrowe i możliwe do druku).

Projekt koncepcyjny systemu miał na celu usprawnienie procesu pozyskania psa asystującego.

Dzięki kompleksowemu podejściu do problemu projektowego powstały rozwiązania, które nie tylko pozwalają udoskonalać jakość usługi szkolenia, ale umożliwiają budowanie wzajemnie wspierającej się społeczności. To natomiast ma szansę stać się przyczynkiem do podejmowania kolejnych inicjatyw mających na celu usprawnianie funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami w społeczeństwie.

Zaprojektowana ścieżka użytkownika oparta została o dwie, skrajnie różne niepełnosprawności. Umożliwiły one zaprojektowanie elementów wspierających w formie zdeterminowanej poprzez wykorzystywane do odczytu zmysły: wzroku, słuchu i dotyku. Pozwoliło to na utworzenie bazy materiałów i wskazówek, które w przypadku rozwoju szkolenia innych specjalizacji w Polsce, z drobnymi zmianami, mogą być wdrażane w procesy szkolenia.

—
Projekt wykonany w ramach dyplomu magisterskiego na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie w 2019 roku.
Promotor: dr Krzysztof Bogomaz
Konsultant: Jacek Piotrowski
Zdjęcia: dr Anna Szwaja, Paulina Morawa

Przypisy:

1.  S. Irvin, The healing role of assistance dogs: What these partnerships tell us about the human –animal bond, „Animal Frontiers”, 2014, nr 4, s. 66, dostępny w Internecie: https://academic.oup.com/af/article-abstract/4/3/66/4638694 , [dostęp 5 listopada 2018]
2. D. Grice i inni, The role of assistance dogs in society, „Disability and Health Journal”, 2015, nr 8 (4), dostępny w Internecie: http://eprints.nottingham.ac.uk/cgi/facet/simple2?q=the+role+of+assistance+dogs+in+society&_action_search=Fast+Search&_order=bytitle&basic_srchtype=ALL&_satisfyall=ALL , [dostęp 2 grudnia 2018]
3. Ellen MacArthur Foundation, Systems and the circular economy, Dostępny w Internecie:
   https://www.ellenmacarthurfoundation.org/explore/systems-and-the-circular-economy ,
   [dostęp 1 czerwca 2020]