Badanie ukraińskich znaków graficznych

W Ukrainie temat związany z badaniem znaków graficznych z drugiej połowy XX wieku jest niestety niedostatecznie zbadany. Głównym celem zespołu LogoArchive Ukraine jest opowiedzenie o archiwizacji i zachowaniu dziedzictwa kulturowego. 
W ramach projektu udało nam się częściowo odnaleźć nazwiska grafików i ich prace z tego okresu. Ich twórczość stanowi ważny wkład w historię ukraińskiego projektowania graficznego.

W latach 60. rozpoczął się kluczowy okres projektowania znaków graficznych. Realistyczne ilustracje (okładki książek, szczegółowe emblematy i ilustracje) zostały zastąpione lakonicznymi, masywnymi, abstrakcyjnymi znakami.

Wynikało to z przyjęcia ustawy z dnia 15 maja 1962 r. nr 422 „O znakach towarowych”, która wymagała od przedsiębiorstw umieszczania znaków towarowych na swoich produktach i opakowaniach. Znaczącą rolę odegrały ukraińskie izby handlowo-przemysłowe, które posiadały działy reklamy mające monopol na realizację zamówień na opracowanie znaków towarowych. Głównymi ośrodkami projektowania grafik były biura w Charkowie, Kijowie i Odessie. 

Ważną rolę odegrał założony w 1921 roku Charkowski Państwowy Instytut Sztuki, który w 1962 roku został przekształcony w Charkowski Instytut Artystyczno-Przemysłowy. W tym samym czasie powstał Wydział Grafiki Przemysłowej i Opakowań. Jednym z jego obszarów specjalizacji było projektowanie znaków towarowych. W ten sposób narodził się nowy zawód.

Graficy, którzy wcześniej zajmowali się grafiką i malarstwem, zostali przekwalifikowani na grafików przemysłowych. W tamtym czasie nie istniało jeszcze pojęcie projektowania graficznego, nazywano je grafiką przemysłową. Nie należy również zapominać o wpływie ukraińskiej awangardy z lat 1910–1930 na nową specjalizację.

Na początku lat sześćdziesiątych w charkowskim regionalnym oddziale Wszechzwiązkowej Izby Handlowej działali wybitni mistrzowie znaków towarowych: Jewgienij Nadieżdin, Władimir Seleznyow i Władimir Pobiedin.

Pierwszy absolwent nowej specjalności („Grafika przemysłowa i opakowania”) pojawił się w 1968 roku. Wydział był stopniowo uzupełniany przez absolwentów: Jewhen Korowenko, Iwan Kryvoruchko, Tetiana Serdobinska, Walentyna Żubr, Wołodymyr Owczynnikow, Oleh Veklenko, Wołodymyr Szewczenko, Oleksandr Blyakher, Wołodymyr Lesniak i inni.

„Nie było możliwości wyjazdu za granicę i dzielenia się doświadczeniami. Skomplikowało to proces i sprawiło, że nie był on tak żywy, jak jesteśmy do tego przyzwyczajeni. Ponadto nie było wielu źródeł inspiracji. Podobnie było z książkami i magazynami. Nie było czegoś takiego. Patrząc na przedstawione znaki i ich znaczenie dla współczesności, możemy śmiało powiedzieć, że odnieśli sukces.
Ważnym czynnikiem jest przywiązanie niektórych Ukraińców do tych znaków. Ludzie, którzy pracowali w fabrykach mebli, zakładach obróbki drewna lub kupowali cukier, mąkę czy kawę, widzieli te znaki niemal codziennie. Oczywiście techniczny aspekt znaków miał duży wpływ na ich wykonanie. Brak programów komputerowych utrudniał sprawę. Wszystko odbywało się ręcznie. W związku z tym czas wykonania i zatwierdzenia był znacznie dłuższy.”

Oleksandr Blyakher o pracy w Charkowie w latach 70. i 80.

Oprócz wyżej wymienionych, w tamtych latach pracowali tacy grafikowie jak: Oleg Veklenko, Oleksiy Shtramylo, Oleksiy Lytvyn, Yuriy Bragin, Valeriy Halchenko, Mykhailo Kvitka, Yevhen Sverchkov, Yevhen Taborysky.

W 1991 roku Ukraina uzyskała niepodległość i w tym samym czasie instytucje państwowe, takie jak Ukrpoczta, Ukrtelecom, Ukrzaliznytsia, Ukraińskie Międzynarodowe Linie Lotnicze i inne, potrzebowały poważnej reorganizacji i nowego dizajnu. Te znaki graficzne były na całej Ukrainie i Ukraińcy znają je bardzo dobrze, a niektóre z nich istnieją do dziś.

Ludzie byli bardzo przywiązani do znaków graficznych, ponieważ były one integralną częścią ich codzienności, towarzyszyły im wszędzie: w sklepach, w pracy, na wakacjach, w podróży, w kawiarniach czy restauracjach.

Ukrposhta

Logo Poczty Ukraińskiej przeszło kilka zmian. Pierwsze logo zostało zaprojektowane w 1992 roku. Następnie w 2008, potem 2013 i ostatnia zmiana odbyła się w 2017 roku. Nawet po kilku zmianach znak ten jest bardzo dobrze znany ludziom i można go zobaczyć nawet teraz, na przykład na skrzynkach pocztowych.

МАУ (Ukraińskie Międzynarodowe Linie Lotnicze)

Ukraińskie Międzynarodowe Linie Lotnicze przeszły tylko jeden rebranding. Logo zostało zmienione tylko raz. W pierwszym logo wizerunek ptaka został połączony z ukraińskim herbem, niestety nie mamy żadnych informacji na temat tego logo. W 1997 roku grafika została zmieniona na uproszczoną formę. Logo to przeszło kilka drobnych zmian, ale jego podstawowy kształt przetrwał do dziś.

Ukrtelecom

Ukrtelecom jest monopolistą na ukraińskim rynku telefonicznym, który działa również na rynku internetowym i mobilnym. Pierwsze logo zostało zaprojektowane w 1991 roku i było używane do 2009 roku. Stare logo można zobaczyć nawet dziś na starych budkach telefonicznych.

Koleje ukraińskie

Koleje ukraińskie (Ukrzaliznytsia) jest narodowym przewoźnikiem towarów i pasażerów oraz monopolistą w dziedzinie transportu kolejowego. Stare logo jest znane każdemu Ukraińcowi, ponieważ było używane na pociągach, szewronach pracowników, biletach i stacjach kolejowych.
Po poszukiwaniach i skontaktowaniu się z przedstawicielami Ukrzaliznyci nie udało nam się znaleźć autora pierwszego logo. Było ono używane do 2018 roku, po czym Ukrzaliznytsia przeszła gruntowny rebranding.

Istnieją odniesienia do ukraińskich grafików i dizajnu na światowej scenie projektowej. Niestety, udało nam się znaleźć niewielką liczbę przykładów, ale z rozmów z grafikami i historykami wiemy, że było ich więcej

Głównym celem projektu realizowanego od 2018 roku przez Maryana Ivasyka i Victora Hupalo było zebranie znaków towarowych z lat 1960–2000 i pokazanie, jak rozwijał się język projektowania. Archiwizacja ukraińskich znaków towarowych ma kluczowe znaczenie dla zachowania ukraińskiej kultury projektowania. Projekt ten koncentruje się na starych znakach towarowych i ich roli w zachowaniu unikalnej tożsamości kulturowej Ukrainy.

Dokumentowanie tych znaków towarowych gwarantuje, że one i ich twórcy nie zostaną zapomniani, a także zapewnia wgląd w historię ukraińskich projektantów z tego okresu. To z kolei pomaga nam lepiej zrozumieć historię i kulturę Ukrainy.

Dokumentacja znaków towarowych jest również cenna dla szkół projektowych, ponieważ służy jako źródło inspiracji dla studentów. Studiując stare znaki towarowe, studenci mogą poznać trendy i techniki projektowania z przeszłości i zastosować tę wiedzę we własnej pracy.

Ponadto pomaga zachować dziedzictwo kulturowe danego kraju, co jest istotne dla projektantów, którzy chcą tworzyć prace odzwierciedlające historię i tożsamość danego miejsca. Podsumowując, badania i analizy znaków towarowych są cennym narzędziem dla uniwersytetów projektowych, które chcą kształcić kolejne pokolenie projektantów i promować głębsze zrozumienie historii i kultury projektowania.

Plakat został poświęcony ukraińskiemu grafikowi Volodymyrowi Pobedinowi i zebrano 16 znaków towarowych, ale w książce będzie ich znacznie więcej. Volodymyr Pobedin był projektantem graficznym znaków towarowych i wykładowcą na Wydziale Grafiki Przemysłowej i Opakowań w Charkowskim Instytucie Artystyczno-Przemysłowym.

Plakat został wyprodukowany w ograniczonej liczbie 50 sztuk i był dystrybuowany bezpłatnie wśród projektantów w celach promocyjnych. Produkcja tego plakatu nie miała celu komercyjnego, ale raczej popularyzację twórczości tego grafika i ogólnie – ukraińskich znaków towarowych.

LogoArchive International 1: Wspólne wydanie specjalne LogoArchive celebrujące język form ukraińskiego logo. Limitowane do 300 egzemplarzy, zawiera tekst napisany w języku ukraińskim i angielskim, a także 31 znaków graficznych zaprojektowanych w latach 1960–2000, aby opowiedzieć historię ukraińskiego projektowania marek.

LogoArchive Ukraine powstało dzięki wsparciu twórcy projektu LogoArchive Richarda Bairda  oraz dzięki WithPrint i G.F Smith, które dostarczyły papier na potrzeby projektu. Dzięki ich wsparciu wszystkie pieniądze zebrane ze sprzedaży zina zostały przekazane United 24  (oficjalnej ukraińskiej platformie fundraisingowej). Udało nam się zebrać 3225 dolarów.

Książka koncentruje się na archiwum ukraińskich znaków graficznych z okresu 1960–2000 i rozważa, w jaki sposób ta dokumentacja może pomóc w zachowaniu unikalnej tożsamości kulturowej Ukrainy. Zapewnia wgląd w historię ukraińskich projektantów tego okresu i służy jako bogate źródło inspiracji dla studentów wzornictwa. Książka jest niezbędnym narzędziem dla projektantów, którzy chcą tworzyć prace oparte na historii i tożsamości Ukrainy, i jest obowiązkową lekturą dla każdego zainteresowanego ukraińską kulturą projektowania.

Jesteśmy w trakcie poszukiwania informacji o znakach i niestety, ale do informacji o autorach i dacie powstania znaków jest bardzo ciężko dotrzeć. Wiemy, że to jest trudne, ale chcemy żeby każdy zarchiwizowany znak miał podstawowe informacje. Trudno jest powiedzieć kiedy książka będzie gotowa, ten proces jest bardzo czasochłonny.

Na zdjęciach makieta książki.

Uruchomienie strony internetowej jest kluczowym etapem naszego projektu. Będzie ona zawierać cały rezultat pracy nad projektem, szczegółowe informacje o ukraińskich znakach graficznych oraz filtr, który pomoże znaleźć logo według określonych kryteriów. Archiwum online powinno służyć jako źródło informacji i inspiracji. Aby wdrożyć stronę, jesteśmy teraz w trakcie poszukiwania partnerów i inwestorów, którzy pomogą nam wprowadzić ją w życie.

Sieci społecznościowe projektu:

Instagram 

Facebook 

—
zdjęcie na górze strony: Volodymyr Skipenko, 1977 rok