Irma Kozina, Wzornictwo dwudziestolecia, Narodowe Centrum Kultury, 2025
Choć w ostatnich latach ukazuje się coraz więcej publikacji poświęconych wzornictwu, ich jakość bywa nierówna – wiele z nich traktuje temat zbyt ogólnie lub powiela powszechnie znane treści. Tych zarzutów nie sposób jednak postawić książce Wzornictwo dwudziestolecia autorstwa Irmy Koziny. Autorka, doświadczona historyczka designu, podjęła się trudnego zadania stworzenia pozycji popularyzującej polskie wzornictwo okresu międzywojennego, skierowanej do młodszych czytelników. To piąta publikacja z serii „20 lat XX wieku”, wydawanej przez Narodowe Centrum Kultury1.
Pisanie o historii dla młodzieży wymaga szczególnej umiejętności – prostoty, klarowności, a zarazem zdolności osadzania treści w szerokim kontekście kulturowym i społecznym. Kozina spełniła te warunki z powodzeniem. Na 211 stronach przedstawia wzornictwo dwudziestolecia międzywojennego nie tylko przez pryzmat popularnego stylu art déco, ale ukazuje jego złożoność i różnorodność, wynikającą z modernizujących się realiów tamtego czasu. Autorka omawia m.in. poszukiwania stylu narodowego, działania awangardy (np. Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów) oraz bardziej konserwatywnej Spółdzielni „Ład”. Nie pomija produkcji przemysłowej – ceramiki, szkła, mebli, wyrobów metalowych – ani projektowania dla przemysłu ciężkiego, takiego jak lokomotywy, samochody czy motocykle. Książka obejmuje również grafikę użytkową (plakaty, kroje pisma, reklamy), architekturę wnętrz oraz samą architekturę. Kozina rysuje szeroki obraz wzornictwa na tle przemian społecznych i kulturowych – zmian postrzegania roli kobiet (np. nowy typ kuchni), rosnącej świadomości potrzeb dzieci czy wpływu innych zagranicznych wzorców. Pokazuje, że design to nie tylko estetyka, ale integralna część kultury – odbicie idei, przekonań, ekonomii i kondycji wytwórczej. Książka może być wartościową lekturą dla każdego, kto dotąd postrzegał dwudziestolecie w sposób uproszczony.
Pozycja została napisana przystępnym językiem, zawiera przypisy oraz słowniczek, z którego czytelnik dowie się, czym są np. batik, leluja czy sgraffito. Najsłabszym elementem są ćwiczenia dla młodzieży zamieszczone pod kolejnymi rozdziałami – np. „Zaprojektuj pokój w stylu polskiego Expo 37” czy „Zaprojektuj pawilon z pamiątkami na wystawę paryską” – które nie zawsze trafiają w ton i poziom książki. Na uznanie zasługuje natomiast oprawa graficzna publikacji. Starannie dobrane ilustracje i projekt graficzny autorstwa Ryszarda Kajzera nadają książce lekkości, nie ujmując jej merytorycznej wartości.
—
1) W serii „20 lat XX wieku” ukazały się:
Katarzyna Nowakowska-Sito, Sztuka dwudziestolecia. Formy i konteksty;
Helena Postawka-Lech, Architektura dwudziestolecia;
Małgorzata Bogunia-Borowska, Joanna Rzońca, Media dwudziestolecia;
Grzegorz Leszczyński, Literatura dwudziestolecia.
