Żyjemy w okresie przełomu. Przyszłość projektowania zależy od tak zwanych megatrendów, kształtowanych przez coraz dynamiczniej zmieniające się czynniki, takie jak zmiany klimatyczne, postęp nauki i rozwój technologii, kryzys demograficzny, zmiany społeczne. Redefinicja głównych obszarów projektowania i związanych z nimi kompetencji projektantów staje się koniecznością. Podejmując próbę analizy okoliczności mających największy wpływ na przyszły obszar zainteresowania dizajnu, możemy wskazać dwa bieguny, pomiędzy którymi rozciągać się będą różne obszary aktywności projektowej.
Jesteśmy świadkami niebywałego postępu technologicznego oraz ewolucji potrzeb odbiorców. Wpływa to między innymi na zmiany w zakresie: metod produkcji, dystrybucji, sposobu konsumpcji, aspiracji, struktury społecznej i środowiska. Nadal będzie postępować zacieranie się granic pomiędzy poszczególnymi obszarami projektowania. Zmienione zostaną również oczekiwania w zakresie kompetencji dizajnerów – właściwie od kilku lat tego doświadczamy. Podział na poszczególne specjalizacje (komunikacja wizualna, produkt, usługi, architektura etc.), wywodzący się z XX wieku, traci sens.
Zmiana, która z pewnością najbardziej wpłynie na rolę dizajnerów w procesie projektowym, związana jest z rozwojem sztucznej inteligencji. W ciągu 10–12 lat powstaną zaawansowane komputery kwantowe, które pracując z nowym oprogramowaniem, będą wielokrotnie przewyższać możliwości aktualnie osiągane nawet przez wybitne zespoły projektantów. Dotyczyć to będzie nie tylko stopnia doskonałości technicznej proponowanych rozwiązań ale również kreacji. Podobnie jak edytory tekstu, druk cyfrowy i oprogramowanie graficzne wyparły zawód zecera, tak sztuczna inteligencja zastąpi projektantów przemysłowych – oczywiście w ukształtowanym w XX wieku obszarze kompetencji.
Co zatem pozostanie? Szczególnie ciekawe wydają się dwa obszary rozwojowe:
- Projektowanie systemów – polegające na łączeniu różnych dziedzin dizajnu przy jednoczesnym wykorzystywaniu wiedzy z różnych obszarów nauki, kultury oraz sztuki. Celem tego typu projektowania stanie się zarówno oswojenie technologii, jak i ułatwienie ludziom funkcjonowania w coraz bardziej złożonym świecie.
- Projektowanie inicjujące (strategie wzornicze) bazujące na intuicji oraz umiejętności dostrzegania zmieniających się potrzeb, oparte na wszechstronnej analizie otoczenia. Podpowiadanie rozwiązań powinno uwzględniać zarówno badanie i analizowanie trendów, jak głęboką interakcję z wszystkimi uczestnikami projektu.
Jesteśmy świadkami zmiany cywilizacyjnej. Gwałtowny rozwój technologiczny, nieustannie postępujący od czasu rewolucji przemysłowej, potęgowany wzrostem populacji ludzkiej, doprowadził nas na skraj zagłady. Dodatkowym akceleratorem niekorzystnych zmian jest przyjęty model rozwoju i konsumpcji bazujący na gatunkowym egoizmie, którego przejawem jest rabunkowa eksploracja zasobów, a skutkiem niszczenie równowagi biologicznej.
Prawdopodobnie katastrofa nie będzie dotyczyć planety jako całości. Choć nie wiem, czy ten ostrożny optymizm nie jest przejawem myślenia życzeniowego. W swoim szaleństwie ludzie zdolni są do wszystkiego. Liczona miliardami lat historia Ziemi pamięta wiele zdarzeń skutkujących masowym wymieraniem gatunków. Niedawno upubliczniono raport przygotowany przez działającą pod auspicjami ONZ Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES)1. Wskazuje on, że ponad milion gatunków jest zagrożonych wymarciem w wyniku działalności człowieka. Czy kolejny na liście jest Homo sapiens? Z perspektywy długości naszego życia możemy tych zmian nie dostrzegać, a ich symptomy bagatelizować. Jednak czas mierzony jednym ludzkim pokoleniem jest jak mgnienie oka.
Co ta kasandryczna wizja ma wspólnego z projektantami?
Projektanci mogą odgrywać istotną rolę w przygotowaniu naszej populacji na przełomowe globalne zmiany. To znaczy na przykład, że mogą dostarczyć rozwiązania, które pomogą ludziom w radzeniu sobie z nieuchronnie następującymi zmianami. Powinni także myśleć o przygotowaniu eleganckiego odejścia dla naszego gatunku. Takie nastawienie do projektowania obliguje do pełnego poznania i zrozumienia mechanizmów rządzących zachodzącymi zmianami. Wymaga głębokiej empatii oraz szczególnych predyspozycji polegających na holistycznym podejściu do wielopoziomowej, złożonej materii problemów. Projektowanie idei powinno łączyć różne dyscypliny wiedzy od filozofii, poprzez nauki biologiczne, społeczne, sztukę, po teologię i odbywać się na poziomie intelektualnego dyskursu łączącego racjonalność wynikającą z wiedzy naukowej z transcendencją wpisaną w ludzkie potrzeby.
Jako uczelnia jesteśmy zobligowani do intensywnego włączania się w dyskurs na temat przyszłości projektowania. Należy modyfikować program nauczania, ale przede wszystkim formułować istotne cele dla podejmowanych projektów badawczych. Tak aby kształcenie i rozwój idei z należytą troską odpowiadały wyzwaniom współczesności.
Przypisy:
- Dokument jest pierwszym od blisko 15 lat tak dużym raportem dotyczącym stanu przyrody w ujęciu globalnym. Bazuje na badaniach prowadzonych przez 145 ekspertów z 50 krajów. Analizuje wyniki z blisko 15 tysięcy badań i raportów rządowych, integrując informacje, które tam się pojawiły. Zob. ipbes.net . Streszczenie raportu liczy ponad 40 stron, ale całość ma około 1500 stron.
Tekst jest częścią cyklu O przyszłości towarzyszącemu numerowi 1/2019 pisma FORMY pt. Projektowanie jutra.