Projektowanie, które tworzy społeczność

W 2016 roku, wraz z grupą studentów z Central Saint Martins  w Londynie, zaprojektowaliśmy serię narzędzi do badań społecznych. Tematem były nadchodzące zmiany w usługach bibliotecznych dzielnicy Camden, a celem włączenie mieszkańców w dyskusję w kwestii wartości bibliotek publicznych dziś i w przyszłości.

Przenośne biuro śledcze, wózek ze stołem operacyjnym, mapa czarodziejskiej wyspy – to z pewnością nietypowe wyposażenie badacza opinii społecznej. Szczególnie, jeśli badanie dotyczy kwestii, wydawałoby się, bardzo przyziemnej – w nadchodzących latach budżet londyńskiej dzielnicy Camden miał być znacząco zmniejszony, co oznaczało cięcia w finansowaniu bibliotek. Przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian, wymagane było zapytanie o zdanie mieszkańców dzielnicy; służyła temu seria tradycyjnych sondaży. Zanim jednak zostały one przeprowadzone, rada dzielnicy zaprosiła działający przy Central Saint Martins Public Collaboration Lab, na czele z Adamem Thorpe’em, by wraz z grupą studentów MA Industrial Design przeprowadzili tak zwane „konsultacje kreatywne”.

Naszym zadaniem było skłonienie respondentów do dzielenia się doświadczeniami, odczuciami, marzeniami, bo, jak powiedział jeden z pracowników rady dzielnicy: „łatwo zdobyć liczby, trudniej zgromadzić historie”. Aby to osiągnąć, zaprojektowaliśmy zestaw interaktywnych narzędzi badawczych, pozwalających na mniej lub bardziej dosłowne omówienie problemów i możliwości związanych z użytkowaniem bibliotek publicznych.

Przez kilkanaście dni zapraszaliśmy mieszkańców Camden do: rozwiązywania zagadki zbrodni w bibliotece; przeprowadzeniu operacji na „ciele bibliotecznym”; wypełnienia planu ekspedycji na magiczną Wyspę Biblioteczną; oplatania sznurkowej mapy oraz wyklejania wykresu naklejkami. Łącznie dotarliśmy do 250 osób. Ostatecznie jednak nie chodziło o liczbę, ale o jakość zebranych danych, oraz o rozpoczęcie debaty na temat znaczenia bibliotek dla społeczności lokalnej.

Projekt Future Libraries znalazł się w programie studiów MA Industrial Design w ramach modułu „Industrial design for Publics”, prowadzonego w trzecim trymestrze pierwszego roku. Po kilku wprowadzających projektach, studenci zaczynają definiować swoją praktykę projektową w czterech podgrupach. Te grupy to cztery dziedziny, które, według wykładowców, określają współczesne horyzonty projektowania przemysłowego, a są nimi: Industrial design for Enterprise (dizajn zorientowany na produkt komercyjny), Industrial design for Service (projektowanie usług), Industrial design for Discourse (dizajn krytyczny i spekulatywny) oraz Industrial design for Publics (projektowanie dla społeczności). Autorzy programu studiów celowo użyli sformułowania „Industrial Design” w każdej nazwie dziedziny, podkreślając ciągłość tradycji praktyki wzornictwa przemysłowego, która w dobie zmieniającego się przemysłu znajduje nowe zastosowanie.

Pomimo nieprzemysłowego charakteru projektu oraz metaforycznego podejścia do rozmowy o tematach społecznych, projekt Future Libraries opierał się na tradycyjnych praktykach dizajnu. Ostatecznie każde z narzędzi było trójwymiarowym obiektem, dla którego trzeba było dobrać odpowiedni język wizualny, materiały, uwzględnić kontekst miejsca i sposób użytkowania.

W rezultacie rozwinęliśmy pięć różnych metodologii badawczych. Głównymi wyzwaniami projektowymi były: wymyślenie sposobu interakcji z obiektami oraz gromadzenia danych. Przedmioty musiały też wyglądać intrygująco, by zachęcać do wzięcia udziału w badaniach. Świetnie sprawdził się w tej roli wózek Library Alchemy – jego niecodzienna forma zwracała uwagę osób wchodzących do biblioteki i ułatwiła nawiązywanie pierwszego kontaktu z badanymi.

Narzędzia musiały być też łatwe w obsłudze. Jako projektantom produktu zależało nam na ich performatywnym charakterze. Dobrym rozwiązaniem okazała się sznurkowa tablica Stich Map – udzielenie odpowiedzi na temat sposobu użytkowania biblioteki polegało na oplataniu nitką wybranych kołeczków odpowiadających oferowanym usługom. Badani wyznaczali w ten sposób indywidualne drogi użytkowe i współtworzyli wizualną reprezentację preferencji.

Niezwyczajność narzędzi musiała iść w parze z funkcją – rejestracją danych. W przypadku zestawu Library Expedition użytkownicy składali swoje wypowiedzi na piśmie, poprzez uzupełnianie papierowej mapy. Przedstawiała ona magiczną Wyspę Biblioteczną z zaznaczonymi tajemniczymi lokalizacjami i poleceniem: „Jeśli mielibyście spędzić dzień na tej wyspie – napiszcie, gdzie byście się wybrali i dlaczego właśnie tam”.

Możliwość niejednoznacznego interpretowania nazw fikcyjnych miejsc otwierała pole do dzielenia się nieoczywistymi przemyśleniami. Był to zabieg zaczerpnięty z metodologii dizajnu krytycznego, gdzie potrzeba użycia wyobraźni angażuje odbiorcę i zachęca do głębszej refleksji nad problemem. W tym kontekście projektowanie produktu to zapewnianie warunków do przemyśleń.

Rezultaty naszych badań, poddane analizie i opracowane wizualnie, zostały dodane do oficjalnego raportu w sprawie zmian w budżecie dzielnicy. Nam pozostaje odpowiedź na pytanie – na czym może polegać rola projektanta w budowaniu społeczności?

Kiedy Andrea, autor Library Bureau, zapraszał grupę przechodniów do ułożenia klocków na planszy, by w ten sposób odbudować zniszczoną bibliotekę, usłyszał od jednego z nich entuzjastyczne: „Jasne, jestem budowlańcem, wiem jak to zrobić!”. Być może projektowanie dla społeczności to takie stymulowanie debaty publicznej, które daje głos zróżnicowanej grupie odbiorców. Być może również, w czasach, gdy rzeczywistością polityczną zatrzęsły grupy ignorowane przez sondaże, warto zastanowić się nad przeprojektowaniem narzędzi demokratycznych.

Więcej o projekcie: publiccollaborationlab.com/future-libraries-2 

Współautorzy projektu: Lin Chen, João Gil, Marina Mellado, Andrea De Montis, Soizic Porhel.