Jak wspierać neutralny genderowo proces projektowy?

Nawet 80% Amerykanów_ek z generacji Z uważa, że gender nie definiuje ludzi tak samo jak przed laty, a 56% zna kogoś, kto posługuje się niebinarnymi zaimkami¹. Inkluzywność językowa nie jest wymysłem czy dodatkiem do projektowania, to dziś konieczność i wyzwanie, przed którym stoją zarówno projektanci jak i badacze doświadczeń. Możemy dalej tworzyć produkty i usługi, udając, że świat opiera się na dychotomicznych filarach męskości i kobiecości, ale użytkownicy_czki wiedzą swoje.

Jestem CIS-kobietą (moja płeć przypisana przy urodzeniu jest zgodna z moją tożsamością społeczno-kulturową). Jednak jako badaczka UX i obserwatorka dyskursu społecznego, nie mogłam przegapić rozwijającej się w Polsce debaty o niebinarności płci. Uważam, że produkty i usługi przy których tworzeniu pracuję i pośrednio mam wpływ na ich kształt, powinny być inkluzywne.

Projektowanie otwarte na spektrum płci to prawdziwy test, na ile potrafimy empatyzować z odbiorcą naszego produktu. Gdy mówimy o dostępności stron internetowych, odwołujemy się często do wytycznych WCAG. W przypadku inkluzywności dotyczącej płci zasady są dużo bardziej rozproszone. To wciąż obszar regulowany jedynie wizją i przyzwyczajeniami projektantów i deweloperów.

A że moja praca polega na riserczu i poznawaniu perspektyw innych ludzi, zrobiłam to co zwykle. Przeszukałam dane i zebrałam kilka wniosków i dobrych praktyk, pomocnych w pracy projektantów i badaczy doświadczeń.

Nie stworzymy neutralnego genderowo produktu bez neutralnego procesu projektowego. Zatem po pierwsze, dobrze jest zacząć od uświadomienia sobie swoich przywilejów i schematów myślowych, które powielamy w projektach i w badań doświadczeń. Czy przypadkiem w moich wyobrażeniach odbiorcą usługi nie jest biały mężczyzna?² Taka autoocena jest nieprzyjemna, ale jednocześnie pozwala przyjąć otwartą perspektywę kwestionującą zastany porządek. Prowokuje pytania: Czy kosmetyki, jedzenie lub samochody mają płeć? A aplikacje bankowe czy layout portalu?

Większość technologicznych gigantów jak Facebook, Linkedin, Airbnb wymaga od nas określenia płci podczas rejestracji. Przyjmujemy to jako oczywiste. Wyobraźmy sobie jednak sytuację, gdy przez kilka lat osoba jest częścią online’ owej społeczności, zbiera rekomendacje i buduje swój wizerunek. Po korekcie płci czy coming oucie chce szybko zmienić ustawienia swojego profilu oraz zaimki we wszystkich dotyczących jej treściach, np. komentarzach. Mimo automatyzacji tak wielu procesów, okazuje się to niezwykle skomplikowane! W przypadku Airbnb na jej prośbę prawdopodobnie takie zmiany wprowadzi ręcznie pracownik portalu³.

Zupełnie inną politykę przyjął Twitter stawiający na pseudonimy, które mogą być nieokreślane genderowo. Z kolei osoby rejestrujące się na Snapchat, nie muszą w ogóle podawać swojej płci. Takie rozwiązanie – brak pytania o płeć, gdy nie jest to konieczne i nie wnosi nic sensownego do życia użytkownika_czki – rekomenduje wiele branżowych artykułów⁴.

Na etapie badań i ewaluacji

1. Zastanów się, w jakim celu pytasz użytkowników_czki o płeć. Może tak naprawdę dużo ważniejsze są cechy i potrzeby danej grupy odbiorców_czyń? Co różnicuje postawy wobec produktu? Może poglądy polityczne, styl życia, czy wiek?
2. Przeformułuj persony. Jeśli reprezentacja użytkowników_ek jest oparta na binarnym męsko-żeńskim porządku, zastanów się nad zmianą person czy dodaniem nowej.

Na etapie projektowania

1. Lepiej nie pytać o płeć, niż dać tylko dwie opcje wyboru. Istnieje ryzyko zebrania nieprawdziwych, przypadkowych danych. Wiele osób niebinarnych używa równolegle dwóch kont mailowych i social mediowych, np. jedno dla rodziny, drugie dla znajomych. Część przyznaje też, że specjalnie manipuluje odpowiedzią przy pytaniu o płeć, aby uzyskać mniej stereotypowe oferty produktów⁵.
2. Pozwalaj używać pseudonimów. Nie zmuszaj do przesyłania skanów paszportu jak Facebook. Ujawnienie takich danych może być punktem bólu dla użytkownika_czki i nie mieć nic wspólnego z jego_jej doświadczeniem
3. Twórz funkcjonalności i grafikę poza stereotypami płciowymi – po prostu, sięgaj dalej i podważaj swoje własne pomysły, szukaj ich źródła. Różowy czy niebieski nie mają płci.

Na etapie komunikacji

1. Mów do osób! Zamiast męskoosobowych rzeczowników stosuj zwrot „osoby”. To dobrze brzmiące, coraz bardziej popularne niebinarne rozwiązanie. Na portalu zaimki.pl  znajdziesz wiele innych podpowiedzi.
2. Pisząc, zastąp znak „/” tzw. podłogą „_”, która symbolicznie zostawia miejsce na niebinarność. Na rynku są już marki, które przecierają szlaki. Zobacz przykład poniżej⁶:

Przy tworzeniu formularzy

1. Przy pytaniu o płeć dodaj możliwość „Nie chcę odpowiadać”. Paradoksalnie może ona sprawić, że osoby chętniej odpowiedzą na Twoje pytanie, a na pewno trafi się też ktoś, kto naprawdę nie ma ochoty odpowiadać⁷.
2. Nie dodawaj trzeciej płci. Nikt nie chce być określany jako „inny”, wyrzucany poza nawias.
3. Wracaj do poradnika Zaimki.pl . Ucz się. Stosuj zasady, które osoby LGBTQ+ uznają za przyjazne.

Dlaczego marki i instytucje używają feminatywów albo różnych języków, np. ukraińskiego / rosyjskiego w Polsce? Bo chcą być włączające. Poczucie przynależności i bycia zauważonym to jedne z podstawowych potrzeb człowieka. Naszym zadaniem jest zapewnić je również osobom niebinarnym.

Jako badacze i projektanci musimy mieć stale otwarte głowy. Warto dawać przykład i edukować innych w obszarze neutalności genderowej. Z czasem to, co teraz kłuje w oczy i wydaje się nie-do-wymówienia zupełnie się opatrzy, a język inkluzywny będzie powszechny.

Przypisy:

1. https://intelligence.wundermanthompson.com/2016/03/gen-z-goes-beyond-gender-binaries-in-new-innovation-group-data/ 
2. Polecam książkę Caroline Criado Perez „Niewidzialne kobiety”, Karakter, Kraków 2020.
3. https://www.fastcompany.com/90165071/how-tech-giants-design-for-transgender-users-or-dont 
4. https://uxdesign.cc/designing-forms-for-gender-diversity-and-inclusion-d8194cf1f5 
5. https://thepronounproject.com/blog/2018/3/4/designing-for-all-genders 
6. https://yourkaya.pl 
7. https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/rr75_final.pdf 

Źródła:

1. https://zaimki.pl/blog/rekomendacja-formularze 
2. https://uxdesign.cc/diversity-and-design/home 
3. https://laptrinhx.com/beyond-the-binary-5-steps-to-designing-gender-inclusive-fields-in-your-product-3315912128/ 

—
Ilustracje: Zuza Tokarska, ztokarska.pl  / instagram.com/odpodszewki