Projektowanie to odpowiedzialna postawa wobec świata, środowiska naturalnego, społeczności, w której żyjemy, wobec najbliższych, wobec samego siebie. Chcemy kształcić projektantów śmiałych i odpowiedzialnie podchodzących do kreowania przyszłości, zdolnych do przewidywania, rozpoznawania potrzeb, obecnych i przyszłych pokoleń. A to wiąże się z tym, że edukacja studentów kierunków projektowych powinna zarówno uwzględniać szeroki kontekst, jak i być nastawiona na specjalistyczne kompetencje. Projektanci nauczyciele starają się temu sprostać, wypełniając każdy semestr studiowania wieloma intensywnymi kursami, dążąc do wykształcenia absolwenta o kompetencjach współczesnego Leonarda da Vinci, odważnie wdrażającego nowe rozwiązania. Dbają o najlepsze rezultaty, ale rozumiane jako dopracowane projekty, znakomicie prezentujące się na wystawie końcoworocznej, przeglądzie dyplomowym. Dociskamy, pilnujemy, przy okazji nie dopuszczając do popełniania błędów czy brania przez studentów pełni odpowiedzialności za swój projekt. Jak nie zniechęcić studentów ogromną ilością wątków programu kształcenia? Jak nie zatracić radości z tworzenia przy tak dużej odpowiedzialności? Jak zbudować przestrzeń dla studentów na własne poszukiwania, eksplorowanie, dociekanie, popełnianie błędów i świadome dojrzewanie do roli projektanta?
Na efektywność programu kształcenia wpływają przede wszystkim ludzie, którzy realizują jego zapisy. W związku z tym nawet do najlepiej przemyślanej struktury dochodzi wiele czynników nieprzewidywalnych – nasze emocje, temperamenty, zarówno studentów, jak i nauczycieli, którzy wspólnie budują atmosferę pracy, specyficznej, wieloaspektowej: analitycznej, kreatywnej, wymagającej empatii i zrozumienia, mądrej refleksji, która pozwala przełamywać funkcjonujące paradygmaty. Wachlarz różnych postaw, emocji, pragnień, sposobów postrzegania świata z jednej strony jest gwarantem bogatych doświadczeń, z drugiej – nieprzewidywalność możliwych interakcji wymaga czujności.
Mam nieodparte wrażenie, że z punktu widzenia studenta żaden program studiów nie spełni wszystkich oczekiwań. My, belfrzy, mamy swoje wyobrażenie dobrej edukacji, a studenci chcą zdobywać umiejętności umożliwiające im dobry start. By móc skonfrontować oba sposoby postrzegania edukacji, potrzebna jest przestrzeń wsłuchania się w siebie nawzajem. To słuchanie, by było efektywne, wymaga różnych metod, czy nawet narzędzi projektowych. W 2014 roku przy okazji tworzenia nowej strony WWW Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach włączyliśmy studentów w proces diagnozowania potrzeb wraz ze współpracującą z nami firmą Edisonda , wykorzystując zarówno badania jakościowe, ilościowe, jak i pracę warsztatową. Doświadczenia te spożytkowaliśmy później przy pracy nad programem studiów drugiego stopnia i do współpracy zaprosiliśmy naszych absolwentów. W spotkaniach ze studentami wykorzystujemy głównie narzędzia projektowania usług i wspieramy się profesjonalistami z zewnątrz, którzy gwarantują efektywne moderowanie dyskusji. W organizowanym przez Wydział Projektowy tygodniu warsztatowym łączymy zdobywanie nowych kompetencji z dalszym diagnozowaniem potrzeb studentów, poprzez wybór tematyki warsztatów związanej z procesem edukacji. Studenci często realizują tematy semestralne czy dyplomowe związane z uczelnią – mapują ścieżkę użytkownika-studenta, projektują pokój studencki. To daje nam możliwość usłyszenia studentów nie tylko podczas oficjalnych zebrań rady wydziału, czy senatu uczelni, ale też w żywej dyskusji, w atmosferze partnerstwa i poczucia wspólnego celu. Wydaje mi się również, że samo bycie wysłuchanym buduje lepsze relacje i zrozumienie po obu stronach.
Słuchamy ich uwag, wprowadzamy zmiany, ale i tak zawsze jest coś do poprawy. Studenci się zmieniają, my się zmieniamy, świat się zmienia – tak że proces aktywnego słuchania musi być stale kontynuowany, pielęgnowany, a narzędzia do tego odpowiednio dobierane.
Stephan Thiel, szef studia projektowego Nand z Berlina, podczas wykładu dla naszych studentów wskazał, że projektanci to facylitatorzy procesów wprowadzających dobre, mądre, etycznie uzasadnione rozwiązania. A to wymaga od przyszłych projektantów dojrzałości, zrozumienia swoich mocnych i słabych stron, swojej roli, pozycji na rynku pracy oraz jej potencjału do wprowadzania zmian. A jak odbywa się to w praktyce?
Nasi absolwenci wśród kompetencji, które na rynku pracy przydają im się najbardziej, wymieniają umiejętność pracy ze specjalistami z innych dziedzin, pracy w grupie, szacowania czasu pracy i umiejętność jej wyceny, a przede wszystkim „zachowanie swojego profesjonalnego podejścia do projektowania w momencie, gdy szef dyszy za ramieniem, pytając, czemu tak długo” (wypowiedź absolwenta [2015], 26.9.2019). Z drugiej strony wskazują na przydatność specjalistycznej wiedzy i umiejętności praktycznych z zakresu nowych technologii, technik prototypowania i świadomości procesu wdrażania rozwiązań na rynek. Doceniają też kompetencje uniwersalne związane z projektowaniem usług, prowadzeniem badań czy metaanaliz: „Są to kluczowe umiejętności. Ja miałam już wielokrotnie przerobione dzięki podejściu w naszych pracowniach, a inni dopiero muszą się tego douczać” (wypowiedź absolwenta [2018], 20.9.2019). Kolejny bardzo ważny aspekt to realizacja projektu w realnym kontekście: „Uczelnia powinna podejmować ścisłą współpracę z firmami, realnymi problemami, z jakimi w życiu zawodowym będą spotykać się projektanci” (wypowiedź absolwenta [2018], 18.9.2019). W 2017 roku uruchomiliśmy program płatnych staży dla studentów, a studenci przynajmniej jeden projekt w roku realizują we współpracy z firmą. Współpraca ta różnie przebiega, raz oczekiwania obu stron są aż nadto realizowane, raz są kompletnie rozbieżne. Doświadczenia zarówno pozytywne, jak i negatywne są cenną lekcją dla studentów, jednak to ciągle za mało.
Szczególnie ważne są dla mnie głosy studentów związane z organizacją zajęć: „Duża wada to czekanie w kolejkach, studenci pracowali często w domach i to było trochę demotywujące, nie chciało się przychodzić” (wypowiedź absolwenta [2018], 20.9.2019).
Te głosy zmotywowały nas do zmiany sposobu pracy, ale nie tylko podczas regularnych zajęć. Od trzech lat organizujemy na Wydziale Projektowym tydzień warsztatowy. „Design na BezTydzień – okazał się strzałem w dziesiątkę” (wypowiedź absolwenta [2019], 22.9.2019) – oceniają studenci. Jest to tydzień, w którym nie ma regularnych zajęć, a studenci uczestniczą każdego dnia w warsztatach, pracując na uczelni, zespołowo i cały dzień. Na studiach magisterskich wprowadziliśmy jeden przedmiot prowadzony tylko w trybie blokowym (dwutygodniowym), warsztatowym. Widzimy, że coś się zmienia, a studenci pojawiają się na uczelni również poza godzinami zajęć. Zmiana modelu pracy, nawyków studentów to proces, który wymaga czasu, a reorganizacja zajęć jest pierwszym krokiem we właściwym kierunku.
Edukacja to proces dokonywania wyborów
„W trakcie studiów pracowałem przy projektowaniu urządzeń medycznych i to wciąż trwa, trochę uczę się też wciąż projektowania UI i UX. Dokształcam się w tym, ponieważ na studiach to było superdoświadczenie, ale nigdy nie miałem tyle czasu, żeby rozwijać dynamicznie więcej niż jedną dziedzinę” (wypowiedź absolwenta [2017], 20.9.2019).
Edukacja to droga doświadczania różnych możliwości
„W trakcie studiowania chciałam najpierw zajmować się animacją, a następnie projektować książki. Potem, na ostatnim roku, chciałam łączyć pracę na uczelni z pracą zawodową. […] Natomiast nigdy nie zakładałam, że będę prowadzić firmę. Z perspektywy czasu myślę, że miałam dość niską świadomość tego, jakie mam możliwości po studiach” (wypowiedź absolwenta [2014], 20.9.2019).
Edukacja to spotkanie
„Oprócz tego wykładowcy mają dużo wiary w studentów 🙂 i dają nam spoko materiały do pracy” (wypowiedź absolwenta [2017] 20.9.2019).
Edukacja jest dla mnie balansowaniem między skrajnościami, przechylaniem się raz na lewą raz na prawą burtę, z tym krótkim momentem pozostawania w idealnej, zrównoważonej pozycji. Skazani na wieczne balansowanie, przyzwyczajeni do bujania, staramy się, by nasza łódź się nie przewróciła, a cały zespół z satysfakcją przybliżał się do lądu idealnej edukacji. Bez tych przechyłów, bez ryzykowania nie moglibyśmy płynąć do przodu, zmieniać kierunku naszej podróży. Aby się nie zatopić, potrzebny jest zgrany zespół osób, które sobie ufają, potrafią współpracować. Może to nic odkrywczego, że to nie programy, a ludzie, nauczyciele i studenci, zgrany zespół są tym, bez czego edukacja nie może być efektywna – wydaje mi się, że czasem o tym zapominamy. Dziękuję studentom za ich zaangażowanie i otwartość na współpracę, za to, że razem tworzymy przestrzeń do uczenia się, rozwoju. To niezwykle satysfakcjonująca nagroda – możliwość obserwowania, jak się rozwijają, zakładają firmy, fundacje, zdobywają nagrody, ale przede wszystkich zmieniają nas. I to się dzieje, w mniej lub bardziej spektakularnej formie, i jest piękne. „W trakcie trwania całego stażu student przez swoją koleżeńską postawę i otwarty umysł stał się na tyle istotnym członkiem zespołu, iż z niemałym żalem żegnamy go pod koniec trwania jego stażu” (opinia opiekuna praktyk, 2019).
