Nr 23/2024 Opowiadanie o polskim designie

28 listopada tego roku Nagrodę Klio w kategorii autorskiej otrzymała Agata Szydłowska za książkę Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u. Jest istotne, że wydawnictwo o kulturze materialnej zwycięża w najważniejszym w kraju konkursie publikacji historycznych. Takie wyróżnienie nie byłoby możliwe bez uznania nie tylko wagi tematu, ale i dojrzałości metodologicznej badań nad tą dziedziną. W zakresie designu można tu zauważyć docenienie pewnego szerokiego ruchu badawczego, będącego udziałem wielu osób – z efektami w postaci nie tylko wydawnictw, ale i wystaw – który dynamicznie się rozwija od początku tego wieku, dając coraz pełniejszy obraz historii polskiego wzornictwa, a także projektowania graficznego.

Zgodnie z założeniem projektowym nadwozie Osy reprezentowało nowoczesność, a magazyn „Motor” promował skuter jako przeznaczone dla mężczyzn narzędzie relaksu. W wymiarze konsumpcyjnym Osa stała się jednak towarem luksusowym i pomimo osadzenia w kulturze młodzieżowej zaznaczała nierówności w dostępie do motoryzacji indywidualnej. 

Do problemów metodologicznych właściwych światowej historii designu w przypadku Polski dochodzi specyfika, która – w szczególności w odniesieniu do okresu po II wojnie światowej – wyznaczana jest przez kontekst gospodarki centralnie sterowanej, co zwłaszcza istotne w odniesieniu do obszaru konsumpcji. Jak te problemy wpłynęły na pracę nad historią polskich mieszkań w latach 1944–1989 ujętą w książce Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u?

Pierwsze dekady XXI wieku przyniosły świadomość postantropoceniczną, postulującą konstruowanie przekonania o konieczności wpisania życia ludzkiego w szerszy kontekst, zakładający dbałość o wymierające gatunki przyrodnicze. Zwiastuny nowej postawy można odnaleźć między innymi w zleceniach realizowanych ostatnio przez Maję Ganszyniec.

Jedną z dziedzin, przez której pryzmat najczęściej przyglądano się modzie, była sztuka. Taka perspektywa patrzenia na modę traktowana była jako szansa na jej emancypację i zaistnienie w galeriach muzealnych. Jak mogłoby zmienić się jednak postrzeganie tej dyscypliny, gdyby rozpatrywana była w kategoriach designu?

Jan i Eryka Drostowie z Huty Szkła Gospodarczego Ząbkowice, Aleksander i Regina Puchałowie z Huty Julia oraz Kazimierz i Lucyna Kowalscy z zakładów porcelitu w Tułowicach – jak projektanckie pary specjalizujące się we wzornictwie ceramiki i szkła użytkowego pozwalają rozpoznać specyfikę polskiego wzornictwa wczesnych lat 60.

Cepelia była pomysłem i przedsiębiorstwem totalnym. Roztaczała opiekę nad twórcami ludowymi i artystami, ale zarazem wpływała na to, co robili. Prowadziła badania naukowe, ale przede wszystkim produkowała i sprzedawała. Kształtowała gusta Polaków i obraz Polski jako kraju folkloru.