Nr 15/2022 Wzornictwo w PRL-u

Niemal od dwóch dekad wzmaga się zainteresowanie dizajnem czasów PRL-u. Meble, ceramika i szkło są kolekcjonowane, na aukcjach notuje się coraz wyższe ceny. Ze strychów wyciąga się meble i poddaje renowacji. Fabryki wznawiają produkcję starych wyrobów z lat 50. i 60., takich jak krzesła Mariana Sigmunda SIG1, B-6210 i B-5860 obecnie produkowane przez Paged Meble w Jasienicy, fotel Romana Modzelewskiego RM58 wytwarzany przez firmę Vzór czy figurki ceramiczne Lubomira Tomaszewskiego, Mieczysława Naruszewicza, Henryka Jędrasiaka i wielu innych wykonywane przez Fabrykę Porcelany AS Ćmielów.

Czasy PRL-u przedstawiane są jako złoty okres polskiego wzornictwa, w którym powstały chętnie dziś kolekcjonowane wyroby. Jednak bardziej wnikliwa analiza ówczesnych osiągnięć dizajnu prowadzi do rewizji tej tezy, ujawniając skomplikowane relacje między projektantami, ich zleceniodawcami oraz użytkownikami produktów przemysłowych.

W poodwilżowym PRL-u inwazja abstrakcji, agresywnych linii i barw, zapanowała w różnych środowiskach zajmujących się tkaniną – początkowo w „szkole sopockiej”, później w gronie artystów ASP warszawskiej, łódzkiej, krakowskiej i poznańskiej.

Szczegółowe przyjrzenie się wzornictwu z Polski Ludowej z perspektywy obiektów – lepszych lub gorszych – faktycznie funkcjonujących na rynku, a nie pięknych niewdrażanych prototypów może doprowadzić do stworzenia alternatywnej wobec anglosaskiej historii wzornictwa.

Wzornictwo czasów PRL-u było skupione na projektowaniu maszyn i urządzeń, o czym świadczą liczne publikacje. Współcześnie osiągnięcia te są niedostrzegane. Ten rodzaj projektowania wypracował odrębną metodykę, odpowiednią dla nowo powstającej profesji. Bazą była wiedza z zakresu ergonomii wcześniej w Polsce niedostępna.

Turystyka i wypoczynek w PRL-u były zaplanowane i zracjonalizowane przez państwo. Wczasy, ale pracownicze, wyjazdy, ale zorganizowane. Nawet produkty takie jak rowery, plecaki, namioty, kajaki, narty – czyli sprzęt turystyczny – podlegały ocenie komisji asortymentowych i wchodziły do produkcji na mocy decyzji politycznych. Wypoczynek obywatela był pod kontrolą państwa.

Kiedy poczciwe manualne gadżety przechodzą transformację i stają się e-gadżetami, zajrzyjmy w niezbyt odległą przeszłość – klika dekad przed eksplozją chińskiej produkcji i eksportu. Wówczas w naszym kraju panował apetyt na gadżety, ale mimo ich braku nie obywaliśmy się smakiem, radząc sobie, jak na PRL przystało.

Fotel zaprojektowany przez Romana Modzelewskiego w 1958 roku był szczególny. Wyróżniał się nowym sposobem wytwarzania oraz formą. Przyjęta technologia nie pozwoliła jednak na produkcję przemysłową. Dopiero w 2012 roku Jakub Sobiepanek wdrożył projekt, z sukcesem rynkowym.