0 Wstęp
Nieśmiałe zainteresowanie, fascynacja, euforia, niepokój, obawa, panika… to emocje, które – często równocześnie – pojawiają się jako reakcja na niezwykle dynamiczny rozwój generatywnej sztucznej inteligencji. Poprzedni numer pisma pokazywał uczucia w kontekście projektowania, a ostatni artykuł dr. Dawida Wienera o emocjonalnej dolinie osobliwości był znakomitym pomostem do tematu, któremu poświęciliśmy numer 22.
Tak zwana sztuczna inteligencja pojawiała się od co najmniej kilku lat w nagłówkach doniesień medialnych. Również w Formach autorzy i autorki poruszali ten temat od powstania pisma. Było wiadomo, że jest rozwijana i ma coraz większe możliwości. Ale prawdziwa zmiana myślenia o AI oraz lawina medialnych informacji i komentarzy ruszyły po oficjalnym udostępnieniu ChatGPT przez OpenAI (listopad 2022) 1. W naszej projektowej bańce poważnym wstrząsem stało się pojawienie się możliwości tworzenia obrazów na podstawie tekstu przy pomocy narzędzi generatywnych, takich jak Dall-E. W sierpniu 2022 roku w Krótkich Formach pisał o nich Janek Wilczak 2. Wracając do ilustrujących ten tekst obrazów, można zobaczyć, jak bardzo poprawiła się jakość tego typu generatorów. 3
Konsekwencje rozwoju i upowszechniania się sztucznej inteligencji wykraczają daleko poza ewolucję narzędzi i będą wpływać na każdy obszar naszego życia, od ekonomii i rynku pracy poprzez spójność społeczną aż do polityki. Wraz z technologią jest sprzedawana bardzo konkretna wizja świata. 4
Projektowanie również będzie areną tych zmian: edukacja projektowa, sposoby współpracy, proces projektowy. Dostępność narzędzi i niezwykła łatwość osiągania rezultatów, które wyglądają przekonująco, wpływają również na oczekiwania klientów. 5
Jesteśmy na takim etapie rozwoju sztucznej inteligencji, kiedy ważniejsze od szukania szybkich odpowiedzi jest zadawanie ważnych pytań. Takie są też artykuły w bieżącym numerze. Wyjątkowo aż osiem tekstów, gdyż temat wydaje się bardzo istotny.
Agnieszka Zgud i Kuba Kulesza z Fundacji Grupa Robocza w artykule otwierającym numer nakreślili szerokie tło historyczne rozwoju technologii i sposobów myślenia o niej, które doprowadziły nas do obecnego stanu. Jednocześnie w kontekście rewolucji AI artykuł stawia pytania o przyszłość projektowania i technologii, rozważając, czy proces adaptacji ludzi nadąża za rozwojem maszyn. Poruszane są również etyczne aspekty automatyzacji i rosnące znaczenie twórczego myślenia w obliczu postępującej technologizacji.
„Pierwszym krokiem są refleksja oraz rozumienie możliwości i zmian, jakie sztuczna inteligencja niesie w obszarze kreacji, autorstwa czy też zmniejszania luki umiejętności. Krok drugi to sprawne identyfikowanie ryzyk i rozpoznawanie nowych obszarów odpowiedzialności projektantów, którzy chcieliby w swojej pracy wykorzystywać nowe technologie”. O etycznym projektowaniu w dobie generatywnej sztucznej inteligencji pisze dr Patrycja Rudnicka.
Kolejny raz okazuje się, że język jest ważnym narzędziem w projektowaniu, a umiejętność adekwatnego zadawania pytań to kluczowe zagadnienie warunkujące efektywne wykorzystanie narzędzi generatywnej AI. O trudach dialogu i sztuce komunikacji z AI w projektowaniu mówi artykuł dr Patrycji Kruk.
O tym, że jest wiele sztucznych inteligencji, pisze Katarzyna Janota (Grupa Robocza), stawiając szereg pytań, które pomagają myśleć o przyszłości edukacji projektowej. „Jak jednak przełożyć te rekomendacje na głęboko zsilosowaną rzeczywistość szeroko pojętej edukacji i uczelni wyższych? Jak wesprzeć osoby uczące się w rozbrajaniu i konstruowaniu technologii, które zniewalają ich codzienność? W jaki sposób eksplorować możliwości różnorodnych sztucznych inteligencji w momencie, gdy wyobraźnię zdominowała ta mainstreamowa wizja?”.
Pojęcia doświadczenia algorytmicznego, projektowania narzędzi AI i interakcji człowiek – sztuczna inteligencja oraz współpracy z data scientists są tematem wypowiedzi Anny Marii Szlachty. Autorka przedstawia również kompetencje techniczne projektantów UX niezbędne w tworzeniu produktów cyfrowych opartych na sztucznej inteligencji.
Bez odpowiednich ram prawnych rozwój sztucznej inteligencji przypominałby Dziki Zachód. Jak ważne są regulacje i jasne przepisy w kontekście praw autorskich i wykorzystywania narzędzi generatywnych w projektowaniu oraz jak dynamicznie się zmieniają, pisze dr Jacek Markowski.
Dr hab. Michał Krzykawski przedstawia propozycję połączenia krytycznej refleksji filozoficznej z naukami o projektowaniu w kontekście następstw upowszechnienia generatywnych systemów sztucznej inteligencji. Kwestionując zasadność porównywania AI do ludzkiej inteligencji, artykuł opisuje te następstwa w nawiązaniu do hipotezy „raka technologicznego”, zaproponowanej przez astrofizyka Auréliena Barrau, a także wskazuje możliwe sposoby walki z takim rakiem.
Perspektywę pokolenia właśnie wchodzącego na rynek pracy przedstawia Maja Drożdż, zwraca ona uwagę na obawy dotyczące estetyki, idealizacji i ich konsekwencji rozwijania sztucznej inteligencji dla naszych emocji.
Mieliśmy również w planach prezentację case study związanych z wykorzystaniem AI w projektowaniu, ale uznaliśmy, że przedstawimy je – w nieodległej przyszłości – w numerze, który będzie mógł zaoferować potencjalne odpowiedzi na nakreślone tutaj pytania.
Wszystkie artykuły zostały napisane przez ludzi.
Piotr Hojda
redaktor prowadzący numeru
Dziękuję Fundacji Grupa Robocza za pomoc i wkład merytoryczny w przygotowanie numeru.
Ilustracja okładkowa: Patryk Hardziej