0 Wstęp 21
Emocje nie miały i nie mają z nami łatwo. Nie potrafimy o nich mówić, bywa nawet, że trudno nam je rozpoznać. Tymczasem są podstawą naszej egzystencji. Pozwalają nam przetrwać jako gatunkowi, ostrzegają przed zagrożeniami, ale też dają szansę na przyjemność, radość, miłość. Dla projektantów i projektantek uczucia są jednym z najważniejszych czynników, które wpływają na to, jak tworzone są nowe rozwiązania, i na to, jak te rozwiązania są przyjmowane przez użytkowników i użytkowniczki.
Najnowszy numer pisma „Formy” jest owocem wydarzenia, które miało miejsce kilka miesięcy temu. Pod koniec września 2023 roku w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych odbyła się trzecia konferencja Teorii i Krytyki Designu Fair Design 2023 . Tematem przewodnim były emocje. Przez dwa dni zaproszeni prelegenci i prelegentki prezentowali swoje referaty. Kluczowym elementem programu była różnorodność – od emocji analizowanych przez pryzmat biochemii mózgu, przez ich znaczenie historyczne i kulturowe, wpływ na dobrostan ludzi, aż po ich rolę w projektowaniu. Publikujemy sześć wybranych tekstów, które dają częściowy wgląd w zaprezentowaną podczas konferencji tematykę.
Prof. Pieter Desmet, kierownik Wydziału Human-Centered Design na Uniwersytecie Technicznym w Delft i dyrektor Delft Institute of Positive Design, pisze o emotion design (projektowanie emocji), znanym również jako emotion-driven design (EDD, dizajn oparty na emocjach). Opowiada o projektowaniu produktów i usług, które uwzględniają uczucia użytkownika lub mają wywoływać określone emocje. Z artykułu dowiecie się między innymi, jak emocje wpływają na procesy podejmowania decyzji i jak zapamiętujemy produkty i usługi. Autor prostym językiem omawia najistotniejsze potrzeby emocjonalne, tak ważne dla dizajnu.
O przyjemności jako podstawie zdrowego życia piszą dr hab. Halszka Kontrymowicz-Ogińska, profesor w Zakładzie Neurokognitywistyki i Neuroergonomii Instytutu Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego i Katarzyna Ogińska-Bruchal. Udowadniają, że przyjemność czyni nas lepszymi dla innych, bardziej kreatywnymi i zdrowszymi. Przekonują, że warto projektować tak, aby dawać ludziom przyjemność. Przedmioty, które budzą dobre emocje, przynoszą nam poczucie komfortu i sprawiają, że czujemy się otoczeni opieką. Tekst jest ważną wskazówką dla projektantów skupionych na ergonomii, funkcjonalności czy estetyce produktów.
Susan Yelavich, emerytowana profesor Design Studies w Parsons School of Design, The New School, w swoim artykule przygląda się projektowaniu, które stosuje taktyki charakterystyczne dla humoru – takie jak sprzeczność, absurd i wyolbrzymienie – w celu wywołania reakcji emocjonalnych. Autorka przywołuje historyczne i współczesne przykłady związane z naturą, ludzkim ciałem, polityką i religią, nie tylko poszukując dowodów na skuteczność strategii dowcipnego projektowania, ale też proponując szersze spojrzenie na wyjaśnianie naszego stosunku do różnych spraw poprzez dizajn wzbudzający uśmiech.
Dr Tiffany Watt Smith, wykładowczyni historii kultury na Queen Mary University of London, była dyrektorka tamtejszego Centrum Historii Emocji, autorka książek o tej tematyce, podaje w wątpliwość ponadczasowość i uniwersalność uczuć. W swoim tekście przedstawia zmiany, jakie zachodziły na przestrzeni wieków w tym, jak przeżywane, przedstawiane i interpretowane były emocje w różnych kręgach kulturowych. Zwraca uwagę na wielką wartość rozumienia prawdziwie głębokich kulturowych narracji dotyczących różnorodnych emocji, często specyficznych dla danej społeczności. Ostrzega jednocześnie przed upraszczaniem dyskusji wokół tematu uczuć.
Projektantka i artystka Anna Banout dzieli się swoimi refleksjami na temat związków, jakie ludzie budują z rzeczami, znaczenia wybranych przedmiotów w naszym życiu, wykraczającego daleko poza wartości materialne, estetyczne czy funkcjonalne. Autorka przedstawia obiekty, często z pozoru pospolite, które są narzędziami wyrażania indywidualności. Przywołuje sytuacje ekstremalne, takie jak migracje czy uchodźstwo, gdy wybór zabieranych w nieznane przedmiotów staje się aktem pamięci i ochrony tożsamości.
Niezwykły i zarazem bardzo aktualny temat podejmuje dr Dawid Wiener, lekarz, kognitywista i filozof. Za podstawę swoich przemyśleń przyjmuje hipotezę doliny niesamowitości (uncanny valley hypothesis, UVH), która sugeruje, że „prawie” ludzkie sztuczne postacie mogą wywoływać u nas dyskomfort, niepokój, a nawet uczucie grozy. Tekst dotyka nowych sytuacji, w których sztuczny system (AI) nie tyle stara się upodobnić do ludzi, ile próbuje komunikować się z nami w sposób mający sprawiać wrażenie, że po „drugiej stronie” jest istota przeżywająca prawdziwe emocje.
Tych sześć perspektyw to sześć bardzo różnych głosów mówiących o tym, co dla nas, ludzi, fundamentalne. Emocji nie możemy się pozbyć, możemy natomiast lepiej je zrozumieć. Może dla siebie, a może też dla dobra rozwiązań projektowych i ludzi, którzy z nich będą w przyszłości korzystać.
Jeżeli czytelnicy zapragną poznać pozostałe głosy, które były obecne podczas konferencji, zapraszamy na stronę internetową fairdesign.asp.waw.pl/2023/ , gdzie opublikowane są nagrania wszystkich wystąpień.
Magda Kochanowska
redaktorka prowadząca numeru
—
ilustracja okładkowa: Zuza Tokarska