3 W harmonii z naturą. Zastosowanie bambusa w tradycyjnej chińskiej wytwórczości

https://doi.org/10.52652/fxyz.24.25.3 

Wprowadzenie

Bambus uprawiany jest w całym kraju. W książce Science and Civilisation in China [Nauka i cywilizacja w Chinach] Joseph Needham pisze, że „żadna roślina bardziej wyraziście nie symbolizuje chińskiego krajobrazu ani nie ma tak ważnego miejsca w chińskiej historii sztuki i technologii”J. Needham, Science and Civilisation in China, vol. 6, part 1, Science Press and Shanghai Ancient Books Publishing House, 2006, s. 320.¹. Już ponad siedem tysięcy lat temu starożytni Chińczycy wyplatali z bambusa przedmioty codziennego użytku, tradycyjnie odnosząc się do wykorzystania surowców naturalnych oraz chińskiej filozofii „harmonii pomiędzy człowiekiem a naturą”.

1. Wielorakie właściwości bambusa i jego wartość projektowa

Bambus jest wartościowym surowcem naturalnym, łączącym w sobie atrybuty naturalne, kreatywne i kulturowe.

Uprawa tych traw ze względu na szybkie osiąganie przez nie wysokości zbioru jest przyjazna dla środowiska. Unikatowa struktura morfologiczna (il. 1) sprawia, że bambus jest lekki, wytrzymały i rozciągliwy (elastyczny).

Roślina składa się głównie z korzeni, łodyg, gałęzi i liści (il. 2). Bambus jest stosunkowo łatwy w przetwarzaniu, a jego poszczególne części można wykorzystać do wyrabiania różnych produktów, zaspokajających szeroki wachlarz potrzeb. Na przestrzeni dziejów roślina pełniła funkcje surowcowe oraz służyła jako ważne medium kreacji artystycznej.

Lekkość i wytrzymałość bambusa pozwala na jego szerokie zastosowanie w architekturze i meblarstwie. Z punktu widzenia estetyki jest to materiał naturalny, dający wrażenie świeżości i elegancki, wzbudzający podziw w wielu formach artystycznych. Dzięki wartości materialnej i estetycznej bambus niezmiennie zajmuje ważne miejsce w życiu współczesnych Chińczyków.

2. Obecna sytuacja i wyzwania stojące przed tradycyjnym rzemiosłem plecenia bambusa

2.1. Tradycyjne rzemiosło wyplatania bambusa

Bambus jest czołowym materiałem wykorzystywanym w tradycyjnym chińskim rękodziele, nadając przedmiotom wyrazistość. Typowym przykładem takiego rzemiosła jest plecenie. Polega ono na dzieleniu bambusa na cienkie paski i ich zaplataniu. W ten sposób powstają rzeczy codziennego użytku i dekoracje. Wyplatanie bambusa jest znane już od neolitu. Wytwórstwo to jest cenione ze względu na wykorzystanie naturalnych materiałów, misterność wykonania i praktyczność. Stanowi ono zapis historycznej mądrości harmonijnego współistnienia pomiędzy człowiekiem a naturą, odzwierciedlając społeczne i kulturowe cechy różnych okresów z przeszłości.

2.2. Obecna sytuacja przemysłu plecenia bambusa

Na początku XXI wieku postęp społeczny i technologiczny wpłynęły na rzemieślnicze wyplatanie z bambusa, prowadząc do jego stopniowego zaniku i pozostawiając zaledwie kilku rzemieślników parających się tym zajęciemY. Wanying, Research on the Modern Inheritance and Product Innovation of Traditional Bamboo Weaving Crafts in China, 2013, Jiangnan University, praca naukowa.². Jako tradycyjne rzemiosło plecenie bambusa uosabia „kulturę bambusa”, głęboko zakorzenioną w duchu narodowym oraz zgodną z obecnymi konceptami zrównoważonego rozwoju. W związku z tym chińskie władze udzieliły rękodziełu wsparcia: w czerwcu 2008 roku rzemiosło zostało umieszczone na chińskiej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego; w październiku 2023 roku Komisja Rozwoju Narodowego i Reform przedstawiła Trzyletni plan działania na rzecz przyspieszenia rozwoju „Bambus zamiast plastiku”, mający na celu ustanowienie wstępnego systemu przemysłowego Bambus zamiast plastiku do 2025 roku. Stanowi to zabezpieczenie i wsparcie dla współczesnego dziedzictwa i rozwoju rzemiosła plecenia bambusa.

Badanie powodów zanikania przemysłu plecenia bambusa oraz poszukiwanie ścieżek jego rozwoju obejmowało kwerendę literatury przedmiotu, która pozwoliła ustalić, że ograniczenia dotyczące tego przemysłu wynikają w Chinach głównie z dwóch ważnych przemian społeczno-ekonomicznych.

Wpływ nowoczesnych metod produkcji

Związana z industrializacją produkcja masowa oraz niskokosztowe metody wytwarzania wyraźnie wpłynęły na tradycyjny przemysł plecenia bambusa. Na przykład (jak pokazano na il. 3) przy takiej samej specyfikacji koszt wyrobów plastikowych stanowi zaledwie jedną czwartą kosztu produktów plecionych z bambusa. Wskazuje to, że w zakresie wytwarzania tradycyjnych przedmiotów codziennego użytku plecenie bambusa straciło przewagę konkurencyjną, co spowodowało zmniejszenie jego udziału w rynku.

Transformacja do nowoczesnego stylu życia

Wraz ze zmianami wynikającymi z nowoczesnego stylu życia popularność bambusowych produktów takich jak miotły i plecaki ulega zmniejszeniu. Co więcej, preferencje estetyczne nabywców podlegają ewolucji. Konsumenci wolą formy bardziej różnorodne od tradycyjnych wyrobów bambusowych. W zakresie koloru, kształtu, tekstury i współgrania z wnętrzem produkty bambusowe nie mają wyraźnej przewagi nad konkurencją.

2.3. Analiza głównych problemów przemysłu plecenia bambusa

Na potrzeby artykułu odwiedziłyśmy grupy plecionkarzy bambusa w Liangping (Chongqing), Chishui (Guizhou) oraz Baijie (Luzhou), rozmawiając z niezależnymi artystami, rzemieślnikami zatrudnionymi w firmach, spadkobiercami niematerialnego dziedzictwa kulturowego i kierownikami pracowni artystycznych. Wywiady dotyczyły rentowności, produkcji (sprzedaży) oraz nastawienia do innowacji (il. 4). Wyniki badań wskazują na dwa główne problemy.

Proces produkcji – wolny cykl, wysokie koszty pracy

Tradycyjne plecenie bambusa odbywa się wyłącznie ręcznie i składa się z ponad dziesięciu etapów – takich jak suszenie, wygładzanie i malowanie – zajmujących od siedmiu do dziesięciu dni, czasem dłużej. Tak niska wydajność przy wysokich kosztach pracy podnosi ceny docelowych produktów.

Rodzaj produktu – tradycyjny, niedostatecznie innowacyjny

Wywiady pokazują, że większość praktyków wciąż wytwarza tradycyjne przedmioty o niskiej funkcjonalności i przestarzałej formie. Ze względu na ograniczone umiejętności i nawykowe modele biznesowe nie realizują oni innowacyjnych projektówH. Yifu, Research on the Modern Design Transformation Methods of Traditional Bamboo Weaving Crafts, „Art Appreciation” 2024, vol. 43–46, s. 117.³.

2.4. Rozwój i możliwości stojące przed przemysłem plecenia bambusa

Internetowe i tradycyjne ankiety przeprowadzone wśród młodszej populacji Chin ujawniają jej silne zainteresowanie pleceniem bambusa związane z wyjątkowością i wartością historyczną tego rzemiosła. Wiele młodych osób chciałoby powrotu produktów bambusowych do użytku, ponieważ wywołują one emocje niespotykane w przypadku dóbr przemysłowych.

Zachowanie tradycyjnego charakteru plecenia bambusa przy jednoczesnym wykorzystaniu jego wyjątkowości we współczesnych projektach stanowi klucz do odrodzenia tego rękodzieła. Projektanci i projektantki muszą dogłębnie zrozumieć zarówno fizyczne, jak i przetwórcze cechy bambusa, przestudiować tradycyjne metody wyplatania oraz wykorzystać nowoczesną technologię do zwiększenia wydajności oraz tworzenia projektów zgodnych ze współczesnymi trybem życia i estetyką. Takie podejście może dać pleceniu bambusa nowe życie, aby rzemiosło mogło rozkwitnąć w dzisiejszym społeczeństwie Chin.

3. Innowacyjne strategie i praktyki projektowe w pleceniu bambusa

3.1. Innowacyjna strategia projektowa dla plecenia bambusa

Na podstawie wcześniejszych badań w terenie zaproponowano strategie dla obecnej sytuacji rzemiosła (il. 5).

Zwiększenie wydajności produkcji

W celu rozwiązania problemu niskiej wydajności i dochodowości wyplatania bambusa skupiono się głównie na zwiększeniu efektywności produkcji. Proces został szczegółowo nagrany i objaśniony, aby zidentyfikować środki bezpieczeństwa, wymagania czasowe i narzędzia konieczne na każdym jego etapie niezbędne do zwiększenia – przy wykorzystaniu nowoczesnych środków technologicznych – wydajności wytwarzania z zachowaniem tradycji rękodzieła i fizycznych cech materiału.

Stosując metody badań terenowych, prześledzono procesy produkcyjne plecionkarzy bambusa i dokładnie odnotowano wszystkie szczegóły od wyboru materiału po ukończone produkty (il. 6), co doprowadziło do następujących wyników:

• A. Proces plecenia bambusa składa się z 14 kroków, obejmujących wybór, przygotowanie i plecenie materiału.
• B. W trakcie przygotowania materiału rzemieślnicy polegają na swoim doświadczeniu i korzystają z jednego narzędzia, którego stosowanie okazuje się czasochłonne, wymagające fizycznie i wiąże się z określoną ilością odpadu.
• C. Proces plecenia może być wykonany według ponad dziesięciu popularnych wzorów (il. 7). Produkty wykonywane ręcznie nie mogą zachować jednolitej specyfikacji, ponieważ wykonawcy muszą dostosowywać techniki plecenia do właściwego materiału, co zwiększa poziom trudności i zmniejsza sterowalność.

Analiza tradycyjnego procesu wskazuje, że nowoczesne narzędzia mogą okazać się pomocne w obchodzeniu się z materiałem (na przykład czyszczenie, wygładzanie, segmentacja). Zastosowanie ostrzy i elektronarzędzi o różnych szerokościach zdecydowanie zwiększa wydajność. Jednocześnie wprowadzenie akcesoriów z nowych materiałów nie tylko kompensuje ograniczenia bambusa w zakresie trwałości i wytrzymałości, ale też wzbogaca możliwości projektowe, dostosowując go do nowoczesnych potrzeb.

Zmiany w popycie na produkt – łączenie adaptacji tradycyjnych obiektów użytkowych z nowoczesnymi potrzebami duchowymi

Kwerenda literatury wskazuje, że tradycyjne produkty wyplatane z bambusa wykorzystywane są głównie w rolnictwie, życiu codziennym i meblarstwie. Potencjał użytkowy odstaje od nowoczesnych wymagań, powodując trudności z konkurencyjnością na rynku.

Produkty bambusowe muszą podkreślać swoje aspekty społeczne i kulturowe, kontrastując z dobrami przemysłowymi i przywołując wspomnienia i emocje powiązane z tradycją. Innowacyjne projektowanie powinno rozszerzać ich tradycyjne funkcje, aby spełniały współczesne wymagania. Dekonstruując i rekonstruując tradycyjne formy oraz implementując nowoczesny dizajn, rozbudza się tożsamość kulturową i wzmacnia rezonans emocjonalny, dając produktom bambusowym nowe życie i wartość kulturalną. Projektowanie w odniesieniu do potrzeb emocjonalnych i konotacji kulturowych dostosowuje innowacje w zakresie wyplatania bambusa do obecnej estetyki, angażując psychologię konsumenta, zwiększając wartość produktu i pomagając utrzymać niepowtarzalność kulturową w dobie globalizacji.

3.2. Innowacyjna praktyka projektowa plecenia bambusa. Seria projektów meblarskich

Na podstawie powyższych strategii zastosowano serię działań dotyczących projektów meblarskich.

Działania zwiększające wydajność produkcji

W zakresie technologii produkcji zastosowano zmodernizowane narzędzia, na każdym etapie określając wymagania wymiarowe oraz używając ulepszonego sprzętu do wytwarzania pasków bambusowych (il. 8). Podejście to więcej niż podwoiło produkcję materiału w porównaniu do metod tradycyjnych.

Jeśli chodzi o osadzenie, konieczne ze względu na relatywnie niską wytrzymałość bambusa na zgniatanie, dla stabilizacji u bazy umieszczono wsporniki ze stali nierdzewnej. Połączenie bambusowej powierzchni stykowej z metalowymi podporami podkreśla komplementarność tych materiałów i zwiększa różnorodność stylistyczną.

Praktyka transformowania wymagań produktowych

Nasze badanie skupia się na temacie „gromadzenia się”, tradycyjnej w Chinach sytuacji, w której rodzina zasiada wokół centralnie umieszczonego obiektu (na przykład stołu lub ogniska), co służy wzmocnieniu więzi emocjonalnej oraz tożsamości kulturowej w kontekście nowoczesnego społeczeństwa.

Na podstawie pierwowzorów: bambusowych elementów wyposażenia (ławki, stołki, krzesła), pojemników (stół ośmiu nieśmiertelnych, szufelki, parowniki) oraz obiektów dekoracyjnych (bambusowa dama; il. 9), stworzono projekty, w których zdekonstruowano i zrekonstruowano formy, struktury i wzory plecenia tych przedmiotów, tak aby docelowa seria spełniała nowoczesne wymogi estetyczne, oferując równocześnie funkcje siedzenia, leżenia i przechowywania (il. 10). Wychodząc naprzeciw dzisiejszym potrzebom, uwzględniono użycie czajników elektrycznych, sprzętu grającego i ładowarek do telefonów. Ostatecznie wykonano projekty czterech obiektów – stolika kawowego, wieloosobowej ławy, taboretu i krzesła – spełniających wymagania różnych stylów nowoczesnego życia (il. 11).

Zestaw ten realizuje strategię przenoszenia tradycyjnych funkcji obiektów na nowoczesne potrzeby duchowe przez zachowanie ich cech praktycznych odpowiadających współczesnemu zastosowaniu, przekształcenie klasycznych form i rozszerzenie nowoczesnych funkcji w celu połączenia funkcji i emocji.

4. Ekologiczna koncepcja „harmonii pomiędzy człowiekiem a naturą” inspiruje innowacyjne projekty plecenia bambusa

Prezentowane tutaj projektowanie nie tylko jest próbą innowacyjnego podejścia do rzemiosła plecenia bambusa, ale też stanowi pozytywną praktykę proekologiczną i kulturową w ramach koncepcji „harmonii pomiędzy człowiekiem a naturą”. Jako centralna myśl chińskiej filozofii idea ta opisuje relację między naturą a ludźmi jako stanowiącymi organiczną całość, podkreślając harmonię ludzkości, przyrody i społeczeństwa. Poniżej wymieniono trzy kwestie ilustrujące, jak ta ekologiczna koncepcja inspiruje innowacyjne projekty plecenia bambusa.

4.1 „Harmonia pomiędzy człowiekiem a naturą” – troska o zasoby naturalne

Bambus jako przykład zasobów naturalnych wymaga od nas dogłębnego zrozumienia swoich fizycznych atrybutów, właściwości kreatywnych i znaczenia kulturowego. Przedstawione prace wprowadzają do projektowania lekkość i wytrzymałość tego materiału, odzwierciedlając fuzję tradycji i nowoczesności, jak również prostoty i natury. Takie podejście wykorzystuje fizyczne właściwości bambusa oraz oferuje przenikliwą interpretację związanej z nim kultury. W ten sposób projekt dba o zasoby naturalne i wpaja szacunek dla natury.

4.2. „Harmonia pomiędzy człowiekiem a naturą” – ochrona środowiska naturalnego

Bambus to szybko rosnący surowiec naturalny. W tym projekcie został starannie wyselekcjonowany i zebrany, następnie oczyszczony, rozdzielony i pocięty na paski, zanim wpleciono go w nowoczesne produkty codziennego użytku. Po wykorzystaniu przedmioty ulegają naturalnemu starzeniu i wracają do gleby, odżywiając nowe rośliny. Eksponowanie tego cyklu, promując regenerację ekologiczną i zmniejszenie presji na środowisko, podkreśla zasadniczą rolę plecenia bambusa w zrównoważonej ekologii i ochronie środowiska.

4.3. „Harmonia pomiędzy człowiekiem a społeczeństwem” – dziedziczenie kultury społecznej

Starożytne rzemiosło plecenia bambusa niesie przemożne konotacje społeczne i kulturowe. Przez zastosowanie nowoczesnych koncepcji projektowych opisane badania ożywiają tradycyjne rzemiosło, nadając mu nowe, współczesne znaczenie. Pozwala to na ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, jak i wzmacnia praktyczną wartość rękodzieła w nowoczesnym życiu. W procesie dziedziczenia i innowacji plecenie bambusa kontynuuje swoją historyczną spuściznę, wzbogacając współczesne życie o elementy natury i tradycji oraz spełniając kluczową funkcję w przekazie kulturowym.

5. Podsumowanie

Ekologiczna idea „harmonii pomiędzy człowiekiem a naturą” w tradycyjnej chińskiej filozofii oferuje głęboką inspirację dla innowacji w pleceniu bambusa, podkreślając harmonię człowieka, natury i społeczeństwa. Stanowi teoretyczną podstawę modernizacji rzemiosła plecenia bambusa i wskazuje kierunki jego zrównoważonego rozwoju. Poprzez troskę o naturę, ochronę środowiska i zachowanie kultury plecenie bambusa podtrzymuje swój tradycyjny urok i przyczynia się do globalnej równowagi ekologicznej.

W dłuższej perspektywie głębsza integracja tradycyjnego rękodzieła z nowoczesną technologią i projektowaniem jest sprawą kluczową. Technologie cyfrowe, nowe materiały i inteligentny design zapewniają nowe metody innowacji w pleceniu bambusa – zwiększając wydajność, redukując koszty, poszerzając zakres zastosowania i zapewniając jakość oraz wyjątkowość produktu. Projektowanie dostosowane do nowoczesnej estetyki i obecnych stylów życia i służące tworzeniu produktów bogatych w wartości ekologiczne i kulturowe spełnia współczesne wymagania i niesie pozytywny przekaz ekologiczny, przyczyniając się do równowagi społecznej.

Pomimo wyzwań stawianych przez globalizację i modernizację, tradycyjne rzemiosło ma przed sobą nowe możliwości. Badania interdyscyplinarne umożliwiają fuzję plecenia bambusa z nowoczesną technologią i designem, zachowując i przyjmując dziedzictwo starożytnego rękodzieła, a równocześnie wzmacniając jego znaczenie we współczesnym społeczeństwie. Nie tylko propaguje to odpowiedzialność za dziedzictwo kulturowe, ale też pomaga budować zrównoważoną przyszłość ludzkości. Kierowane ekologiczną koncepcją „harmonii pomiędzy człowiekiem a naturą” promowanie innowacji i równowagi w tradycyjnym rzemiośle wspiera rozwój współdziałającego, ekologicznego i inkluzywnego społeczeństwa.